เจริญธรรม พวกเราที่ใฝ่ธรรมอยู่ทั้งหลาย

เรื่องความเจริญของมนุษย์นี่ พระพุทธเจ้าท่านตรัสไว้อันหนึ่ง แต่พวก เราก็ยังเห็นกันเผินๆว่า ไม่สำคัญ ความเจริญอันนั้น ก็คือการได้ฟังธรรม การฟังธรรมจากสัตบุรุษ การได้ฟังธรรม การได้พบสัตบุรุษ หลักเกณฑ์นี้ ก็คงจะได้ยินได้ฟัง ได้เคยรู้มาแล้ว ได้พบสัตบุรุษ คือ พบผู้รู้จริงๆ แล้วผู้รู้ก็พูดให้เราฟัง พูดให้เราฟังนั่นแหละ คือการฟังธรรม แล้วการฟังธรรมที่มี พิธีกรรม มีพิธีการ การฟังธรรมที่เรามีพิธีการ การมาขึ้นทำวัตรเช้าก็ดี ฟังธรรมในตอนก่อนฉันก็ดี ก็เป็นพิธีการของ พวกเรานะ เป็นพิธีการย่อยๆ เป็นยัญพิธี ซึ่งเรารู้กันว่า เรากำหนดกันอย่างนี้นะ แล้วเราก็จะได้ฟัง ผู้ที่เห็นความสำคัญในการฟังธรรมจากสัตบุรุษ แล้วก็เห็นความจริงว่า มันได้ฟังแล้ว มันได้ทำให้เรา ได้เข้าใจเพิ่มขึ้น มีศรัทธา มีอินทรีย์ มีกำลัง มีกำลังใจ มีกำลัง มีปัญญา กำลังทั้งศรัทธา กำลัง ทั้งปัญญา กำลังทั้งวิริยะ มันเห็นกำลังนะ เห็นกำลัง เห็นอำนาจของ ความเจริญ มันเจริญ ว่าเรา ได้มีความกระปรี้กระเปร่า มีกะจิตกะใจ แม้มีความขัดข้องเคืองขัดอะไร มันก็คลายไป เกิดความ โปร่งโล่ง เกิดกำลังที่จะตั้งใจทำดีต่อไป อุตสาหะวิริยะออกขึ้นมาอีก อย่างเพิ่มเติมกว่าเก่า การได้ฟังธรรม ผู้ใดฟังธรรม แล้วเกิดผล เกิดอินทรีย์ ๕ นี่ เกิดศรัทธา เออ เชื่อดีขึ้น เชื่อลึกซึ้ง มีอำนาจในความเชื่อสูงขึ้น มีความพยายาม มีวิริยะ ความพยายาม เพิ่มขึ้น แล้วก็ตั้งสติ ตั้งใจ ตั้งใจกับตั้งสตินี่ มันอันเดียวกัน คนเราตั้งใจมีสติ ตั้งใจ ตั้งใจตั้งแต่รู้ตัว รู้ พยายามระลึกรู้เลยว่า เรากำลังจะเป็นยังไง กำลังจะทำอะไร กำลังตั้งใจกับอะไรน่ะ เป็นความตั้งใจ หรือตั้งสตินี่ มันอันเดียวกัน เราจะเป็นคนที่ตั้งใจขึ้นมา ตั้งสติขึ้นมา แล้วก็พยายามกระทำให้เกิดผล เกิดผล ก็เรียกว่าสมาธิ เกิดผลขึ้นมา จนแข็งแรง จนตั้งมั่น จนเป็นฐานรองรับ คืออธิ ที่อาตมาเคย ใช้คำว่า สมาธิ คืออธิของหลักการที่เราทำ เป็นผลในการเกิดกาย วาจา จนกระทั่งใจแข็งแรง มันเป็น ความแข็งแรงของใจนะ มันตั้งมั่น มันแข็งแรง มันมั่นคง มันมีกำลังจริงๆ แล้วก็มีปัญญา ทั้งความเชื่อ ทั้งปัญญาประกอบกัน จิตของเรานี่ มีทั้งความเชื่อ มีทั้งปัญญาประกอบกัน แล้วมันก็ แข็งแรง เป็นสมาธินทรีย์ เป็นอำนาจของความตั้งมั่น ความตั้งมั่นที่มีแรงมีฤทธิ์ มีอำนาจ โดยเฉพาะ ปัญญา ของเราก็มีกำลังสูงขึ้น มีอำนาจสูงขึ้นจริงๆ เป็นความเข้าใจอย่างลึก ที่มีแรง มีฤทธิ์ ทำให้เราเป็นคนที่เด็ดเดี่ยว เป็นคนเชื่อมั่น เป็นคนจริงจังอะไรขึ้นมาได้

อินทรีย์ ๕ พละ ๕ เหล่านี้ เกิดขึ้นได้จากการฟังธรรม แล้วก็เกิดขึ้นได้จากการปฏิบัติ เสริมซ้อน ขึ้นไปอีก แล้วก็รู้ก็เห็น แล้วก็ฟังเสริมฟังซ้อนขึ้นไปอีก นอกจากการปฏิบัติที่เป็นของตาย ที่เราก็รู้ อยู่แล้วว่า ปฏิบัติมันก็ได้ผลสูงขึ้น เจริญขึ้นแน่ เราเชื่อ เชื่อว่าปฏิบัติแล้วเจริญ เจริญสูงขึ้น เชื่อ นอกจากการปฏิบัติเจริญสูงขึ้นแล้ว การฟังธรรมนี่แหละ เป็นตัวเจริญ ผู้ที่เข้าใจ ผู้ที่เห็นจริงว่า เออ การฟังธรรมนี่เจริญ แล้วก็ขวนขวายในการฟังธรรมนี่ เป็นผู้มีปัญญาแท้ เป็นผู้มีความเฉลียว ฉลาด แท้ๆ เห็นจริง ตัวผู้นั้นแหละ มีความฉลาดเห็นจริงว่า เอ๊อ ฟังธรรมนี่ มันต้องขวนขวายนะ ฟังธรรมนี่ มันได้ประโยชน์จริงๆ เลย ฟังธรรมนี่ จากเราทุกข์ เราก็หายทุกข์ จากเราขี้เกียจ ก็ขยัน จากเรา ไม่อดทน เราก็อดทน จากเราไม่เจริญขึ้น เราก็เจริญ ฟังธรรมนี่ มันพาให้เราเจริญจริงๆ ผู้นั้นเกิดปัญญา ของตนเองนะ เชื่อว่าฟังธรรมนี่ ทำให้เราเจริญ ผู้ใดที่ฟังธรรมแล้วไม่เจริญ ผู้นั้น ก็มีอยู่หลายลักษณะ ลักษณะหนึ่งก็คือโง่ ฟังธรรมก็ไม่รู้เรื่อง ๒. ไม่โง่ แต่ไม่เอาใจใส่ มีมานะ ฟังธรรม ก็ดูถูกดูแคลนในการฟังธรรม มีมานะ ถือดี ถือตัว ฟังก็ไม่ได้ประโยชน์อะไร ฟังก็ใหญ่กว่า ธรรมะ ที่เขาแสดง เราก็ไม่ได้อะไร ไม่เอาใจใส่ เผินๆ ช่างมัน ไม่รับเต็มที่ มันก็ไม่ได้ประโยชน์ ก็ไม่ขี้เกียจหร็อก แต่ว่าก็ไม่ ก็มีมานะ เพราะฉะนั้น มีหลายเหตุ คนที่ฟังธรรมแล้วไม่ได้ประโยชน์นี่ มันมีหลายเหตุ

ไม่มาฟังนั่นขี้เกียจ แน่ๆ หรือฟังอย่างขี้เกียจ ฟังอย่างหยิ่งผยอง ฟังอย่างมีมานะ ฟังอย่างลบหลู่ ฟังอย่างดูถูก ฟังอย่างค้าน อย่างแย้ง เลย ก็ได้นะ ฟังอย่างเพื่อที่จะจับผิด จะต่อสู้ก็ได้ มันก็ไม่ได้ เรื่องอะไร แต่ถ้าเราฟังธรรม ด้วยดีนะ ฟังด้วยความเคารพ ฟังด้วยความตั้งใจ ฟังด้วยความไม่มี อคติ ฟังด้วยพยายามที่เจตนา จะรับสิ่งที่ดี สิ่งที่เพิ่มเติมขึ้นมาจากที่เรารู้แล้ว ฟัง พยายามหาข้อ เพิ่มเติม หาข้อที่มันดี มันวิเศษ หรือว่ามันได้อะไร ที่เพิ่มเติมขึ้นมา จริงๆให้ได้จริงๆแล้วละก็ ผู้นั้นจะเจริญ อาตมาพยายามจริงๆ เลยนะ แน่ใจว่าตนเองพยายาม แม้ในขณะที่ตั้งต้น เริ่มต้น เทศน์วันนี้ ตั้งแต่เริ่มต้น ก็พยายามแน่ใจว่า อาตมาได้เอาสิ่งละเอียดเข้ามาชี้เพิ่มเติมว่า การฟังธรรม เป็นประโยชน์ ผู้ฟังธรรมนี่ ได้รับการเจริญ อาตมาแน่ใจว่า อาตมาพูดเพิ่มเติมขึ้น แม้จะเคยพูด มาบ้าง ก็เน้น และเพิ่มเติมขึ้น จริงๆ ว่ามันเจริญจริงๆนะ มันเจริญอย่างไร ก็วิเคราะห์ไปแล้ว ตั้งหลาย ยาวพอสมควรแล้ว หลายนาทีแล้ว วิเคราะห์วิจัยให้ฟัง

ใครฟังธรรมด้วยดีจริงๆ จะเข้าใจจริงๆเลยว่า ใครดูถูกการฟังธรรมนี่นะ ขอยืนยันเลยว่า ไม่มีเจริญ ในหลายสูตร ของพระพุทธเจ้าบอกว่า ต้องฟังธรรม แม้แต่ในความเสื่อม ก็ต้องฟังธรรม ถ้าใคร ไม่ฟังธรรม ก็เป็นความเสื่อม ยืนยันไว้มากมาย ในด้านลบ ด้านบวก ที่ว่าฟังธรรมนี่พาเจริญ ไม่ฟังธรรมนี่ พาให้เสื่อม ยืนยันไว้มากมายหลายสูตร เพราะฉะนั้น การฟังธรรมธรรมดานี่ หลายคน ประมาท จริง บอกว่าถ้าใครปฏิบัตินี่สำคัญกว่าฟังเท่านั้น ก็ถูก ปฏิบัติก็ต้องฟังมาก่อน ก็ต้องรู้ มาก่อน ก็ได้ยินได้เข้าใจ ได้เชื่อถือมาจากฟังนั่นแหละ เราคิดเอาเอง ก็คือกะลาครอบของเรา เราคิดเอาเอง เรามีภูมิปัญญาเท่าไหร่ ถ้าเป็นสาวกภูมิจริงๆแล้ว ไม่มีทางที่จะคิดเจริญกว่า ความจริง ที่ตนมี ไม่มีใครในโลกนี้ ที่สามารถจะรู้เกินที่ตัวเองรู้ไว้แล้ว ไม่มี ไม่มี ขอยืนยัน คิดยังไงก็คิดได้ อย่างเก่ง ก็ของเก่าของตนเอง จะป็นภพเดิม เป็นความระลึกย้อนของเดิม ของเก่า ระลึกชาติเก่า ระลึกความรู้เก่ามาได้ ก็เป็นของเดิมของตน ไม่มีของใหม่ ขอยืนยันว่าไม่มีของใหม่นะ ไม่มี สาวกภูมิใดๆ ก็แล้วแต่ ไม่มีของใหม่ ได้ของเดิมตัวเอง แล้วระลึกได้ ก็ได้ของเก่าที่ตัวเองลืม ตัวเอง ย้อนของเก่าของตัวเองได้เท่านั้น ไม่มีการได้เพิ่ม จะได้เพิ่มจากผู้อื่น จะได้เพิ่มจากผู้ใหม่ จะได้เพิ่ม จากผู้ฉลาดกว่าเรา ผู้มีภพมีภูมิที่เหนือกว่าเรา เรามีภพมีภูมินั้นก็คือ เรามีภพมีภูมินั้น เราไม่สามารถ ที่จะไปดิ้นออกไปจากกะลาครอบ ของเราได้ เพราะฉะนั้น ก็เป็นคนอวดดีเท่านั้นแหละ ที่ไม่รับคนอื่น

ถ้าคนที่ฉลาด จริงๆแล้ว จะต้องมีปรโตโฆสะ โยนิโสมนสิการ จะต้องรับอื่น แม้ผู้ที่ท่าน เป็นปัจเจก ท่านก็จะเป็นผู้ที่มีปัญญาญาณชัดๆเลยว่า ท่านยินดีที่จะรับของผู้อื่น ผู้มีปัจเจกนี่แหละ ผู้มีของตนๆ อย่างมากมายมหาศาล นี่ปัจเจกนะ ปัจเจก ปัจเจกภูมิ ผู้มีของตนอย่างมากมายมหาศาล จะเข้าใจดี ที่อาตมากำลังพูด นี่คือความหมาย ความหมายว่าคนเรา ถ้าเราสามารถรับจากที่อื่น ได้อีก มันก็เพิ่ม มันก็เพิ่ม ใช่ไหม มันเป็นความผิดตรงไหน ที่อาตมากำลังพูดนี่ ผู้ที่สามารถรับของคนอื่นได้ มันก็เพิ่มของตนเองมี ก็มีไปเถอะ มีเท่าไหร่ ก็มีไป แต่ถ้ารับของคนอื่นได้อีก มันเพิ่ม มันเพิ่มจริงๆนะ ไปปิดกั้นทำไม แล้วเราควรจะได้รับเพิ่มมากๆ ด้วย มีโอกาสมีวาระ มีวาระเวลา เมื่อไหร่ ก็รับเพิ่ม เข้าไปสิ มันไม่ได้ขาดทุนอะไร รับเพิ่มมาแล้ว เราจะเชื่อหรือไม่เชื่อ คนเรามันจะไป เชื่อกันง่ายๆ หรือ ไปรับมาปั๊บ ก็จะเชื่อปุ๊บ มันไม่มี ต่อให้โง่ ให้เซ่อ ให้ซึมขนาดไหน มันก็ไม่ได้เชื่อ ทันทีหรอก มันจะต้อง เอามาวินิจฉัยในตัวจริง ในสภาพจริงของตนๆทุกคนไป มากหรือน้อยแล้วแต่นะ คนงมงายมาก ก็วินิจฉัยน้อย คนงมงายน้อย ก็วินิจฉัยมาก เอามาเทียบกับสิ่งที่เป็นจริง ที่มีอยู่นั่นแหละ วินิจฉัยมากก็คือว่า เราเองเราเอามาเทียบกับที่เราเป็นเรามีเรารู้ มันจะต้องทำ อย่างนั้น จริงๆในคน เพราะฉะนั้น คนที่ดูถูกดูแคลนการฟังธรรมน่ะ นอกจากอาตมาบอก แล้วว่า ขี้เกียจ หรือว่าอะไร ที่วิเคราะห์ไปเมื่อกี้นี้ ขี้เกียจ หรือว่าฟังธรรมอย่างลบหลู่ ฟังธรรมอย่างหยิ่งผยอง อะไรก็แล้วแต่ ที่ว่าฟังธรรมแล้ว ไม่ได้ดีนั่นน่ะ ยังมีอีกอันหนึ่ง ที่พูดตกไปหน่อย คือผู้ที่ไม่ฟังธรรม ผู้ที่ไม่ฟังธรรมนี่ ไม่ฟังธรรม เพราะไปหลงอย่างอื่น นอกจากไม่เชื่อว่าฟังธรรมเจริญแล้ว ไปหลง อย่างอื่น จะหลงอะไร ก็แล้วแต่ หลงการ หลงงาน คิดว่า เอ๊ย ไม่มาฟังธรรม ทำงานดีกว่า ฟังธรรม มันก็ไม่ได้ดีอะไร สู้ทำงานไม่ได้ เพราะฉะนั้น ไปทำงานดีกว่า ยังได้ประโยชน์ ก็ลบหลู่ธรรม โดยที่ว่า ไปทำงานดีกว่า แล้วก็ไม่ฟังธรรม นั่นก็เป็นได้ ไม่ขี้เกียจหรอก แต่ว่าขยันนั่นแหละ แต่ว่าเห็นว่า การฟังธรรมนี่ สู้ทำงานไม่ได้ การฟังธรรมนี่ สู้ทำงานไม่ได้ จึงไปเห็นแก่งาน มากกว่าฟังธรรม ก็ไปทำงาน ก็ไม่ได้ฟังธรรม เท่านั้นเองน่ะ มันก็ไม่ได้เพิ่มเติมนะ ไม่ได้เพิ่มเติม

อันนี้ก็ไม่ได้หมายความว่า จะไม่ให้ทำงาน หรือว่าไม่เห็นงานว่าสำคัญ ถ้ากาละจำเป็นสำคัญ ก็สำคัญ ถ้ากาละที่ควรฟังธรรม เราก็ควรมาฟังธรรม การงานมันจะเร่งร้อน มันจนกระทั่ง ไม่ได้หรอก ต้องทำงาน ถ้าขืนมาฟังธรรมแล้ว งานไม่ทันแล้วนี่ เสียหายอย่างยับเยิน เสียหายอย่างมากมาย เราก็ควรจะทำงาน แต่ถ้าเผื่อว่า เอ๊ ทำงานมันก็ไม่ต้องเสียหายอย่างยับเยิน ไม่ได้เดือดร้อนอะไร จนเกินการนะ แต่เราก็ไม่มาฟังธรรม เราอ้างการงาน เราก็แสดงว่า เราเห็นการงานสำคัญกว่า การฟังธรรม เพราะฉะนั้น ในเรื่องของการฟังธรรมนี่นะ อาตมาขอย้ำอีกที ขอยืนยันอีกทีว่า เจริญได้ ด้วยการฟังธรรม การทำงานนั้นเป็นตัวภาคปฏิบัติ การฟังธรรมนี้ เป็นภาคปริยัติ ซึ่งจะเจริญ นำด้วย ปริยัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ ต้องนำ ปริยัติต้องนำไปเรื่อยๆ นำรู้ก่อน แล้วกระทำตาม รู้ก่อน แล้วก็กระทำ ตาม รู้ละเอียดลึกซึ้งมากขึ้นไปๆ เท่าไหร่ ยิ่งจะมีอินทรีย์ มีพละ คือมีกำลัง มีอำนาจใน การที่จะ ปฏิบัติได้ดียิ่งขึ้น ฉะนั้น คนที่ไม่ฟังธรรมนี่ อำนาจหรืออินทรีย์ อินทรีย์กับพละนี่ จะไม่ค่อยเจริญ มันก็เชื่อเท่าเก่า ความรู้ก็เท่าเก่า เพราะไอ้ความที่มีอำนาจ หรือมีกำลังที่จะขยันเพิ่ม ที่จะปฏิบัติเพิ่ม จะกล้าหาญมีศีล มีอธิศีล มีตบะเพิ่ม อดทนเพิ่ม ไม่ค่อยได้ ไม่ค่อยก้าวหน้า ไม่ค่อยก้าวหน้า เพราะไม่ฟัง ไม่มีปริยัติเสริมหนุน ไม่มีปริยัติเสริมหนุน เพราะฉะนั้น สิ่งเหล่านี้ เป็นอุปการะกัน การฟังธรรมก็ดี การปฏิบัติก็ดี เป็นอุปการะกันอย่างยิ่งจริงๆเลย รูปแบบ หรือ พิธีกรรม หรือยัญพิธี จึงมีการฟังธรรมนี่เป็นเรื่องเอก

สมัยพระพุทธเจ้าก็ฟังธรรมกันจริงๆเลย ฟังธรรมไม่เบื่อ ไม่หน่าย แม้พระอริยเจ้า พระอรหันต์เจ้า ก็ฟังธรรม ไม่เบื่อไม่หน่าย เป็นยัญพิธี การฟังธรรมนี่ เป็นยัญพิธี เป็นวิธีการ อันสำคัญของ มนุษยชาติ เดี๋ยวนี้นี่ สมัยใหม่นี่ ก็มีบรรยาย มีปาฐกถา มีวิธีการที่จะบรรยายด้วยการซักถาม เรียกว่า สากัจฉา นี่ทำแสดงธรรมอย่างสากัจฉา ก็คือมีคำถาม ผู้ถาม ผู้ตอบ จะแสดงธรรม ด้วยบรรยาย คนเดียว จะบรรยายแบบสากัจฉา มีการถาม การซัก การตอบ หรือจะบรรยายแบบอะไร ก็จะแยกแยะ วิเคราะห์ให้ละเอียดยังไงไป ก็มีอยู่ ๒ หลัก ใหญ่ๆเท่านั้น บรรยายคนเดียว กับบรรยายกันหลายๆคน ซักถามกัน อภิปราย ซักไซ้ไล่เลียงกัน ก็มี ๒ แบบใหญ่ๆ เท่านั้นแหละ สมัยใหม่ นี่ก็ทำกัน บรรยาย ปาฐกถา หรือว่ามีการซักถาม อภิปราย ซักถาม มีการแสดงความเห็นขัดแย้งกัน อย่างนั้นอย่างนี่ เพื่อที่จะให้เกิดการรับรอบรู้เพิ่มเติมขึ้น ก็มี ๒ วิธีใหญ่ๆ นี่ เหมือนกัน เขาก็ทำกันอยู่ตลอด ตั้งแต่โลก สมัยไหนๆๆๆๆ มาจนกระทั่งโลกปัจจุบัน เรียกชื่อต่างๆกันไปเท่านั้นน่ะ เรียกชื่อต่างๆ แสดงธรรมก็ว่า ปาฐกถาก็ว่า บรรยายก็ว่า เทศน์ก็ว่า อะไรก็เรียกชื่อไป ภาษาต่างๆ เท่านั้นเอง ๒ ลักษณะ ใหญ่นี้ เท่านั้นแหละ ไม่ว่าสมัยใหม่ สมัยเก่า เสร็จแล้ว เราก็ได้รับความรู้

ทุกวันนี้ เลยยิ่งแสดงธรรม หรือว่ายิ่งบรรยาย หรือยิ่งปาฐกถา หรือว่ายิ่งสอน ยิ่งเล็กเชอร์ ยิ่งพูด กันมาก แล้วก็เอาแต่รู้ๆๆ ไม่ปฏิบัติด้วยซ้ำ แล้วก็เจริญด้วยความรู้ ด้วยการฟัง รับฟัง ฟังกันเก่ง พวกนักศึกษานี่ฟัง นอกจาก ไม่ฟังแล้ว เขามีอีกอันหนึ่ง คืออ่าน ไม่ได้จากฟังก็อ่าน ไม่ได้จากฟัง โดยตรง ก็ฟังจากเท็ป ฟังจากวิทยุ ฟังจากโทรทัศน์ ฟังจากเครื่องอัดเสียงมา แล้วก็ฟัง ไม่ฟังจากสิ่งไหน ก็อ่านเลย อ่านก็คือรับมาจากตัวบัญญัติภาษา ความหมาย เหมือนกัน รับรู้มา เหมือนกัน ลักษณะอ่าน

สมัยพระพุทธเจ้าน่ะ ไม่ค่อยได้อ่าน เพราะว่าไม่ค่อยมีตัวเขียน ก็เลยได้แต่ฟังกันเป็นหลัก สมัยนี้ ฟังกับอ่านนะ เลยได้รู้ได้ฟังกับอ่าน แล้วก็ไม่ค่อยจะปฏิบัติ ไม่ได้ปฏิบัติกันเท่าไหร่ ไม่ค่อยเอาไปทำ เท่าไหร่ เอาแต่รู้ๆๆๆ มาค้ามาขาย แล้วก็ยิ่งนิยมความรู้ ยิ่งนิยมการเขียน เพื่อให้อ่าน ก็เลยทำกัน ในเรื่องแค่แสดงออกทางพูด กับแสดงออกทางเขียน เขียนเพื่อให้คนได้เอาไปศึกษา ไปอ่าน ก็มีอันนี้เป็นความรู้ แล้วก็รับถ่ายทอดกัน เป็นความรู้ ไม่ค่อยทำ ก็หมุนวนซับซ้อนในความรู้แต่ผิวเผิน ได้แต่ความรู้ หรือปริยัติ ปฏิบัติจนเห็นผล ปฏิบัติจนเกิดของแท้ของจริง จนเกิดญาณรู้ ที่รู้ของจริง ตามความเป็นจริงไป เรียกว่าปัญญา ก็ไม่ค่อยตาม ไม่ค่อยเป็นนะ เลยกลายเป็นนิยมฟังธรรม หรือ นิยมรู้กันมาก บ้านเมือง นักศึกษา นักวิชาการ หรือว่า ปัญญาชน สมัยใหม่ จึงฟังธรรมะกันเก่ง หรือ ฟังเล็กเชอร์ ฟังการสอน หรืออ่าน บอกแล้วว่า มีแล้ว นอกจากฟังแล้ว ก็อ่านเอา

เพราะฉะนั้น นักปัญญาชนทุกวันนี้ ก็คือท่อง อ่าน และฟัง แล้วก็ได้ความรู้เหล่านั้น เอามาหากิน เอามาอวดอ้าง เอามาโชว์ว่าฉันรู้ ว่าฉันรู้มาก เสร็จแล้วก็หากินเลี้ยงชีพ ด้วยความรู้นั้นน่ะ จริง หรือไม่จริง พิสูจน์กันจนไม่ถึง มีอะไรๆ พิสูจน์กันยังไม่ได้อีกมากมาย เอาแต่รู้ๆ นั่นแหละ มาโชว์ มาหากินกันไป พวกเรานี่ ไม่ได้ดูถูกการฟัง ไม่ได้ดูถูกความรู้ แต่ในตัวพวกเราบางคนนี่แหละ ยังเข้าใจ ไม่ลึกพอ อย่างที่อาตมากำลังกล่าวอยู่นี่ ประมาทการฟังธรรม ประมาทยัญพิธี อันนี้น่ะ จึงไม่เพิ่ม ไม่เจริญเท่าที่ควร

อาตมาจึงขอเน้น ขอมาย้ำ ขอมาเน้นให้ฟัง ให้ได้รับรู้กัน ฟังดีๆ ไม่ใช่มาบังคับให้เชื่อนะ ฟังเข้าไป คุณจะเชื่อหรือไม่เชื่อ ก็คุณเองแหละ คุณฟังแล้ว จะเห็นจริง หรือไม่เห็นจริง ก็คุณเองน่ะ คุณก็ จะมั่นใจ เพราะแม้แต่งานการที่ทำนี่ งานการที่ทำ อาตมาไม่ได้ดูถูกงานการนะ งานการ เป็นตัว ภาคปฏิบัติ ปฏิบัติได้รับการปฏิบัติ แล้วก็ได้ไปกระทบสัมผัสต่างๆนานา มันจะเกิดของจริงเป็นจริง ไปกระทำจริงๆ เป็นการงานนี่แหละ เราจะเกิดกิเลส หรือไม่เกิดกิเลส ก็จะมีการกระทบสัมผัสกับคน กับของ กับวัตถุ กับอะไรต่ออะไรต่างๆนานา โดยเฉพาะกับคนด้วยกันนี่ จะเกิดโกรธ เกิดโลภ เกิด หลง เกิดหยิ่งผยอง เกิดทะเลาะวิวาท เกิดไม่เจริญในธรรม หรือจะเจริญในธรรม ก็จากเหตุปัจจัย จริงๆ ที่ทำ มีกิริยา มีอิริยาบถ นั่งอยู่เฉยๆ ไม่ค่อยไปกระทบสัมผัส ไม่มีเรื่องมีราวอะไร มันไม่เกิด เท่าไหร่หรอกกิเลส ยิ่งสะกดจิตเป็นนี่ ก็สะกดไปเลย ยิ่งเหมือนกับถูกฝัง ถูกลืมๆไป ชั่วชาติหนึ่ง มันก็ยิ่งไม่เกิดผลดีอะไร แต่ถ้าได้ปฏิบัติ ได้มากระทบสัมผัส ได้มีคน ยิ่งต่างจริต ยิ่งคนละขั้ว เข้าใจกัน คนละแง่ แหม มันยิ่งกระทบกระแทก กระเทือน มันยิ่งลาก ยิ่งดึงกิเลสออกมาดีนัก แล้วเรา ก็จะได้รู้ของจริงว่า นี่กิเลสนะ กิเลสของเรา เรายังโกรธ ยังถือสา ยังผูกเคือง ยังยึดมั่น ถือมั่นอยู่ อะไรต่ออะไรต่างๆนานา มันก็จะได้เห็นของจริงของเรา โอ๊ เรานี่ ไม่ได้อนุโลมเลยนะนี่ ไม่ได้ปฏิโลม ไม่อนุโลม ไม่ยอมยืด ยอมหย่อน ยอมอะไรกับเขาได้เลย ประสานกับเขาไม่ได้เลย ยังจะ ขบจะเขี้ยว จะเอาชนะคะคานอยู่นั่นแหละ แม้จะถูกก็ตาม ก็เรียกว่า เย็นไม่ลง แข็งอยู่นั่นแหละ อ่อนไม่ได้เลย ก็จะรู้ว่าเราเอง นี่ มันมีความแข็งกระด้างอยู่ ถึงขนาดว่า มันไม่ยอมอ่อน มันไม่ยอมโปร่ง ไม่ยอมใส มันไม่ยอมวาง ก็จะรู้ตัว

ถ้าเรายอมจริงๆแล้วนะ แม้เราจะถูก แล้วก็ยอมเขาเสีย ความสงบเรียบร้อย สันติภาพ เกิดได้ แล้วใจเรา ก็เป็นได้ นี่ เป็น เป็นก่อนอื่นเลย ใจเราก็เย็นได้ แม้สิ่งนั้นน่ะ ยอมเขา เขาผิดด้วยซ้ำไป เราถูกด้วยซ้ำไป ก็ไม่เป็นไร ถูกผิดก็เป็นสัจธรรมในโลก เมื่ออยู่ร่วมกันด้วยกัน ฝ่ายไหนยึดมั่นถือมั่น จะเอาอย่างนั้น แล้วแถมมันผิดด้วย มันยิ่งได้ซวยด้วยกัน ก็ได้เกิดผล ด้วยกันเองแหละ ไม่เห็นมี ปัญหาอะไร ก็ทำไปสิ แต่ความสงบเกิดแล้ว อย่างน้อย ความสงบเกิด สองเราก็สบายใจแล้ว ถ้าเราปล่อย เราวางจริงๆ คนอื่นก็จะสบายใจขึ้นเหมือนกัน เพราะถ้าเรายอมเขา เขายังยึดอัตตา เขายึดมานะ เขายึดตัวกูจะต้องเอาชนะ พอเขาได้ชนะ เขาก็สบายใจเหมือนกัน ความสบายใจทั้งเขา และเราก็เกิด ความสงบก็เกิด แม้สิ่งนั้นจะผิด เอ้า ทีนี้ เมื่อคุณยึดผิด นี่เราสมมุติว่า ฝ่ายที่ชนะ นั้นน่ะผิดนะ ก็ทำไปสิ ตามผิด ประเดี๋ยวก็ออกผลมา ก็ด้วยกันน่ะ ก็ซวยด้วยกัน ไม่เป็นไรนี่ เมื่อผิดแล้วก็ เอ้า มันซวยด้วยกัน ก็แก้ไขกันใหม่ทีหลังน่ะ แต่ถ้าเรานี่สิ เชื่อว่าเราถูก เสร็จแล้ว จริงๆแล้ว เราผิด ไอ้ที่เขายึด แล้วเราก็ยอมแพ้นั่นน่ะ เขากลับถูก อันนี้สิ มันซวย ๒ ซวย

อาตมาพยายามวิเคราะห์เหตุผลให้ฟังนี่ว่า ถ้าแม้ว่าเราถูกก็ตาม คนเรานี่ มันจะเชื่อหัวไอ้เรือง เสมอเลยว่าถูก ถ้าเรายอมเสียก่อนนี่ มัน จะเกิดผลดีอย่างที่ว่าแล้ว เกิดความสงบ เขาก็สบายใจ เราวางจริงนี่นะ เรายอม เราวางจริงนี่ จิตใจคนวางจริงนี่ มันจะสบายใจ นอกจากยอมอย่างจำใจ ยัง มีอัตตาอยู่ คือยอมอย่างยอมไปตามลำลอง แค่นั้นล่ะนะ จิตใจจริงๆ ลึกๆ ไม่ยอม จิตยังไม่ยอม คนนั้นก็ทุกข์อยู่อย่างนั้นแหละ ไม่โล่งหรอก ไม่โล่ง ไม่โปร่ง แล้วก็ไม่ทำอะไรเต็มที่ ไม่สบายใจ หรอก ฉะนั้น คนนั้น ยอมจริงๆ ใจยอมจริงๆ ใจวาง จริง เอ้า ตามนี้เลย ไปเลย ไม่ต้องยึดเขายึดเราอะไร มันยึดผิดยึดถูก ไม่ต้อง มีเรื่องดีเรื่องชั่ว ไม่ต้องมีผิดมีถูกอะไรหรอก หมดถูกหมดผิด หมดดีหมดชั่ว เลยนี่ นะ คนนั้นสบายเลย โล่งจริงๆเลย แล้วมันก็เป็นไปตามนั้น จะได้ดีมากดีน้อย หรือเสียเสียเลย ก็ให้มันรู้กันไป เพราะว่าบางทีบางอย่าง ในระบบที่เมื่อเรา ยอมกันแล้ว ปฏิบัติตามนั้น มันอาจ จะเสียเลย เสียมากๆ หรือว่าไม่เสียเลย ไม่เสียมากๆ ก็ดี บ้างเสียนิดหน่อย ก็ได้ทั้งนั้นแหละ ไอ้คุณภาพ กรรมกิริยาที่ยึดถือกันนั้น แล้วพวกเราก็ไม่ใช่คนโง่ จนเกินการ แม้จะยอมอะไรกันยังไง ให้ทำ มันก็คงจะไม่โง่ จนกระทั่งยอมให้ทำ แล้วนี่มันเสียฉิบหายวายป่วงเลย เสียอย่างมากเลย มันก็คง ไม่ถึงขั้นนั้นหรอก อย่างมากก็เสียไปบ้าง ส่วนมากก็มีดีบ้าง จะเสียก็เล็กน้อย ก็คงจะขนาด นั้นแหละ เพราะว่าพวกเราไม่ได้เป็นคนโง่เง่า จนกระทั่ง ถ้ายอมแล้วนี่ ทำอย่างนี้ มันฉิบหายวายป่วง มากมายเลย เราก็ ไม่โง่ถึงขนาดนั้นหรอก มันก็พอมีปัญญาจะรู้หรอกว่า อะไรเป็นอะไร ใช่ไหมเพราะฉะนั้น ในหมู่พวกเรานี่ กิเลสอัตตามานะ ที่ตัวเรายังไม่ยอม จริงๆนี่นะ แหม มันไม่รู้จะทำยังไง ยังเห็นอยู่ในวงการพวกเรา ที่พากันไม่เจริญได้ ไม่สงบสุขได้ ก็เพราะเรื่องนี้

เสร็จแล้วก็เอ อาตมาก็เห็นใจจริงๆนะ เห็นใจกิเลสนี่ เห็นจริงๆเลยว่า มันดื้อด้าน มันแข็งกระด้าง มันตีไม่แตก มันปล่อยไม่ขาด มันวางไม่ลงจริงๆ เห็นจริงๆ มนุษย์นี่น่ะ เห็นเลย ยิ่งเห็นอยู่แต่ ในใครๆๆ ไอ้เราเองก็ทำของเรามา เราก็รู้แล้วว่าเราทำได้ ก็เห็น ถ้าเราทำได้ แล้ว รู้สึกมันไม่ยาก มันก็เลยไม่เห็นว่า มันยากอะไร เอ๊ มันยึดเอาไว้ทำไมนะ เพราะใจเรามันวางได้แล้ว มันก็เห็น ไม่เห็นมันยาก ตัวกู ของกู ไปยึดมันไว้ทำไมล่ะ มันทุกข์ แล้วมันก็ไม่เห็นเข้าเรื่องอะไร เราก็ทำได้ มันก็เลยดูมันง่าย แล้วก็ดูมันไม่น่าจะกระด้างอะไรนี่นะ แต่ทำไมใจเขา มันจึงกระด้างนักหนา มันถึง แข็งนักหนา หัวแข็งนักหนา แหม เมื่อย พูดแล้วเมื่อยจริงๆ เอามันไว้ทำไม ก็ เรียนๆ มา ก็รู้ว่า เอาไว้คือ ความเลวทรามของเราเอง แล้วก็เอามันไว้อย่างนั้นแหละ ดึงมันอยู่อย่างนั้นล่ะ ไม่ยอมมัน อยู่อย่างนั้นแหละ ทะเลาะกันเมื่อไหร่ ก็ คือกูอยู่อย่างนั้น ทุกคน

คนไหนทะเลาะอยู่ ไม่ยอมวางใจของตนเอง ก็อย่างนั้นแหละ กู ยอมมันลงไป เป็นไรไป มันจะเป็น ยังไง แหม เหนื่อยจริงๆเลยน่ะ เห็นจริงๆเลย ว่า ไอ้กิเลสนี่มันโง่จริงๆ เลยนะ มันโง่สะบัดเลย โอ้โห ทำไมมันโง่นักหนานะ มันไม่ได้พาเจริญ แล้วมันก็ไม่ได้พาสงบ มันก็ไม่ได้พาประสาน มันไม่ได้พา ดิบดีอะไรเลย ทุกข์ตัวเองก็ทุกข์ ทุกข์มากทุกข์น้อยก็แล้วแต่เถอะ ทุกข์ เห็นชัดๆว่ามันทุกข์ แล้วมันก็ ไม่พาเจริญ อย่างที่กล่าว แต่ก็เอามันไว้อย่างนั้นล่ะ ไม่ยอม กูไม่ยอมเปลี่ยน ไม่ยอมเปลี่ยน เอามันไว้ อย่างนั้นล่ะ เอามันอย่างนี้ แหม ภาษาเขาว่า มันยาก แต่ว่าทำได้แล้ว มันก็ง่ายนะ ทำไมมันไป ยังยากอยู่นี่ โอ้โห กิเลสนี่ จะพูดกับมันยังไงดี จะว่ามันยังไง เอ้า ว่าไปจนกว่าพวกคุณ จะรู้ตัว จะรู้ว่า มันโง่ดักดานจริงๆนะ มันยอม มันไปยึดเอาไว้ทำไม มันจนกว่าจะรู้ตัว รู้ตัววางได้ แล้วก็จะได้เห็น ผลประโยชน์ว่ามันดี มันดีด้วยประการทั้งปวง นี่เราก็ได้ พยายามที่จะบอก อาตมา พูดไปนี่ ก็แน่ใจ ว่าใช้โวหารภาษาลีลาอะไร เพื่อที่จะสื่อให้พวกคุณ ได้รับซับซาบ ประทับเข้าไปในใจว่า ความหมาย อย่างนี้นะ เอ๊อ เราเองนี่ เราจะรู้สึกยังไง ใครฉลาด ใครรู้สึกว่า เรานี่ เราไม่น่าจะให้เข้าใจผิด อยู่อย่างนี้เลย ไม่น่าจะยึดติดอยู่อย่างนี้เลย คนไหนสลายได้ คนไหนปล่อย ความยึดความติดนั้นได้ ก็บุญ อาตมาก็พยายาม เจตนาที่จะให้คุณสลายตัว ติดตัวยึดตัว ที่มันโง่ๆ เง่าๆ ตัวที่มันไม่ยอม ปล่อย ยอมคลายพวกนี้กันให้ได้นั่นแหละนะ ก็พยายามเสมอน่ะ

การฟังธรรมนี่ ก็พยายามสื่อ และขอยืนยันว่า ฟังธรรมนี่ บรรลุธรรมได้ แล้วก็บรรลุจริงๆด้วย มันถึงขีด ถึงขั้น แล้วก็บรรลุ บรรลุธรรมจริงๆ ผู้แสดงธรรมดี เก่ง ก็สามารถพาให้บรรลุ เราเอง เราเป็นคน ที่อ่อนลงมา อ่อนลงมา สามารถปรับ สามารถยอมได้ง่ายๆ เราก็บรรลุ แม้ผู้นั้น ท่านจะไม่พูด ไม่พูดมีฤทธิ์มีแรงอะไรนัก แต่เราเองเป็นผู้ที่ง่าย เป็นผู้ที่ มุทุภูเต หัวอ่อนแล้ว ฟังนิดเดียว ท่านบอกนิดเดียว ก็เข้าใจ๊เข้าใจ มีปัญญาลึกด้วย เอ้อ ง่าย เข้าใจได้แล้วก็วางได้ทันที เพราะหัวอ่อน แต่ไอ้หัวแข็งนี่ มันก็แข็งอยู่อย่างนั้นละ แถมหัวแข็งแล้วยังโง่ด้วยอีก ฟังไม่รู้เรื่องสักที หัวก็แข็งด้วย ดื้อด้านอยู่อย่างนั้นด้วย มันไม่มุทุภูเตน่ะ มันไม่แววไว มันไม่เฉลียวฉลาด แล้วมันก็ หัวแข็ง หัวดื้อ หัวด้าน ไม่เปลี่ยนไม่แปลง มันก็อยู่อย่างนั้น แต่ถ้าเผื่อว่า เราเฉลียวฉลาดด้วย หัวอ่อนด้วย ไม่ดื้อด้านด้วย มันก็ไว มันก็เร็วนะ

ก็ขอย้ำมาอีกว่าการฟังธรรม อย่าดูถูกดูแคลนอย่าประมาท ถ้าโอกาสที่ดีในครั้งในคาวที่ดี ก็พยายาม ฟังเติม ฟังเพิ่มนะ ฟังเติม ฟังเพิ่ม โดยความจริงแล้วมนุษย์เรานี่ ไม่มีใครอยากจะเทศน์ ไม่สูงขึ้น ๆ ทุกคนอยาก จะเทศน์ แล้วก็สูงขึ้น อยากจะเทศน์ให้สูงขึ้นๆ ทุกคนแหละ ไม่ว่าใคร แล้วก็อาตมา ก็คิดว่า คงพยายาม แต่ว่ามันมีภูมิเท่านั้น บางคนก็พยายามจะเทศน์ให้สูงขึ้น มันไม่สูงนะ มันก็ได้ เท่านั้น มันก็วนอยู่เท่านั้น ก็จริง คนที่สูงขึ้นได้ เพราะมีสภาวะสูง มีความจริงที่สูง ที่รู้จักกาละเทศะ พยายามที่จะต่อภูมิสูงนี่ ไม่ให้สะดุด ถ้าสูงมันขาดช่วง มันก็ตามไม่ได้ สูงขนาดนี้แล้วตอนนี้ จะเอาสูงไป แล้วก็ไม่มีตัวต่อเชื่อม ไม่มีสันตติ ไม่มีสันตติ มันขาดช่วงไปโน่น มันฟังไม่ได้เหมือนกัน มัน เอ๊ มันอะไรนะ มันขาด มันเข้าใจไม่ได้เป็นเหมือนกัน แต่ถ้าเผื่อว่า ผู้ที่แสดงธรรมแล้วก็รู้จักสูง แล้วก็ต่อสูง ให้มีความสูงเป็นระดับ เป็นขั้น ไม่ขาดช่วงห่างเกินไป มันค่อยเข้าใจได้ลื่น เข้าใจได้ ต่อเนื่อง เข้าใจได้ลึกตามไปได้ดีน่ะ การฟังธรรมที่ขาดๆ วิ่นๆ มันจึงไม่ค่อย มีช่วงพวกนี้ต่อนะ การฟังธรรม ขาดๆวิ่นๆ ฟังบ้างไม่ฟังบ้าง อาตมาก็พยายามต่อ ไม่ใช่ว่าอาตมาจะเทศน์ ก็ตอนนี้ เทศน์เรื่องนี้ ตอนนี้เทศน์ไปแล้วก็ พอตอนต่อไป ก็ไปเทศน์เอาสูง โดยไม่มีขั้นตอนจากตอนนี้ ก็ไม่ทำ พยายามทำเสมอ เมื่อมีโอกาสตรงนั้นตรงนี้ ก็พยายามที่จะต่อไปค่อยๆต่อไป เรื่อยๆๆๆ ไม่ใช่ว่า เทศน์บทที่๑ แล้วก็ไปเทศน์บทที่ ๑๐ ไม่ ก็ต้องเทศน์บทที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ ที่ ๕ ให้มันต่อเนื่องไว้เสมอ ฟังไม่ค่อยมีภูมิ ที่จะเชื่อม ช่วงต่อพวกนี้ ก็จึงเข้าใจไม่ค่อยได้ เข้าใจไม่ค่อยดี เพราะตกๆ หล่นๆ ไม่สมบูรณ์น่ะ

นี่ก็เป็นลักษณะหนึ่งที่พวกเรา เข้าใจธรรมะไม่ครบ ไม่สมบูรณ์ แล้วยิ่ง ไม่ค่อยฟังเท่าไหร่ ขาดๆ วิ่นๆ ฟังแล้วก็อยู่แต่ในภพของตัว มัวไปงมอยู่แต่ว่า ไอ้ที่ตัวเรารู้แล้ว ก็ยังทำไม่ได้สักที ยังทำไม่เสร็จ ยังทำไม่พอสักที เพราะฉะนั้น เราไม่ฟังละ ไอ้นี่ก็เป็นความเข้าใจเพี้ยนไปอย่างหนึ่งเหมือนกัน เพี้ยนตรงที่ว่า การฟังธรรมนั้นน่ะ มีอินทรีย์ มีพละในตัว แม้ว่าเราเอง เราจะยังไม่ถึงที่ เรายังทำไม่ได้ ก็ตาม ในความเข้าใจ ที่ซ้อนเชิง หมุนรอบเชิงซ้อนไปเรื่อยๆ มันจะหมุนมาอธิบายตัวที่เรา ยังทำไม่ได้ นี่ ความเข้าใจที่ลึก เป็นอำนาจ เป็นอินทรีย์ เป็นพละขึ้นมา มันจะทำให้เราทำได้ขึ้นไปด้วย เพราะเรา ได้ฟังเพิ่มนี่ เป็นกำลัง แต่ก่อนนี้ เราทำยังไม่ได้ แล้วเราก็ไม่ฟัง เราจะทำให้มันได้ แล้วเราก็ไม่ฟัง ธรรม เราก็ไม่มีอำนาจเพิ่ม ไม่มีอินทรีย์ ไม่มีพละเพิ่มพอ เรามาฟังธรรม มันก็เพิ่มอินทรีย์ เพิ่มพละ มันก็ทำให้เราไปปฏิบัติ ที่เราปฏิบัติไม่ได้ นั่นแหละได้ เพราะอำนาจของการฟังธรรมนี่ เสริมอินทรีย์ เสริมพละอย่างนี้ จริงๆ ทำให้เราเกิดกำลัง อย่างที่กล่าวนี้น่ะ คุณค่าในการฟังธรรม จึงมีประโยชน์ มีผล มีผลสูงอย่างที่ว่านี้ แล้วพวกเรานี่ฟังธรรม มากจริง แต่ก็มันยังไม่ละเอียดพอ มันยังประมาทๆ มันยังอย่างที่กล่าวแล้ว มันก็ประมาท มันก็ดูถูกดูแคลน มันก็ไม่เห็นความสำคัญเพียงพอ อาตมา ถึงเสริมความสำคัญในการฟังธรรมในตอนนี้ ในการเทศน์ช่วงนี้ ให้ชัดๆ ให้เห็นจริงๆ กันให้ได้มากๆ

ที่จริงเรานี่ เจริญด้วยการฟังธรรมมามาก อาตมานี่ก็เทศน์มานี่ล่ะ พาเทศน์แล้วก็พาทำ แล้วก็เทศน์ นี่แหละ มากกว่าที่อาตมาพาทำ เพราะอาตมาให้พวกคุณทำเองเสียก็เยอะ อาตมาไม่ได้ไปพาทำ ได้ไปหมดหรอก จะไปพาทำกันทุกผู้ ทุกคน ไปทำทุกคนไปทำทุกอย่างได้อย่างไร มันก็ได้แต่แค่เทศน์ นี่แหละ ให้มากกว่า เสร็จแล้วคุณก็ไปทำเอง ไปมีแบบฝึกหัด ไปมีประสบการณ์ ไปมีการกระทำ ในที่โน่นที่ นี่ที่นั่นที่นี่อะไรเยอะแยะหลากหลาย แล้วก็มีประสบการณ์ต่างๆของตนเอง เกิดผล เกิดประโยชน์ เกิดขึ้นมาได้เยอะแยะ ก็เพราะคุณไปทำเอง จากฟังนี่แหละมาก

อาตมาเทศน์มาก พูดมาก สาธยายมาก ทั้งเทศน์ทั้งเขียน เทศน์ทั้งที่นั่นที่นี่ เทศน์ต่อหน้า เทศน์ที่อื่น เอามาฟังซ้ำ ฟังซาก ซึ่งก็มีบุญพวกเรานี่ อัดเท็ปมา เทศน์ที่อื่นก็ยังเอาอัดเท็ปมาให้ฟังด้วยโน่นนี่ ก็แสดงว่า ทุกวันนี้มันมีบุญอยู่อีกอย่าง สมัยโบราณ สมัยพระพุทธเจ้าน่ะ เทศน์แล้วก็ได้ฟัง เท่านั้นแหละ ไม่มีเท็ปมาให้ฟังหรอก มีพระอานนท์องค์เดียวล่ะ ที่กำไรที่สุด พระพุทธเจ้าไปเทศน์ ที่ไหน ก็นำมาเทศน์ซ้ำๆ ให้พระอานนท์ฟัง ผู้อื่นไม่มีสิทธิ์ ผู้อื่นไม่มีบุญเท่ากับพระอานนท์หรอก แต่พวกเรานี่ เหมือนพระอานนท์นะ ไปเทศน์ที่ไหน ก็เก็บเท็ปมา เอามาให้ฟังอีก ไปเทศน์ที่ไหน ก็อัดเท็ปมา ก็เอาเท็ปมาเปิดให้ฟังอีก อยู่ที่เราเท่านั้นละ เท็ปหรือ ช่างมันเถอะ เปิดไปเข้าหูบ้าง ไม่เข้าหูบ้าง ช่างหูหัวมันเถอะ ก็ดูถูกดูแคลนไปบ้างเท่านั้นเอง ก็อยู่ที่คุณเท่านั้น ก็พยายามแล้ว ก็ช่วยกันแล้วนะ เอามาเปิด เอ้า เปิดซ้ำเปิดซาก เปิดทวน ไปที่ไหนก็เอาส่งกันไป หมุนเวียนให้ถึง มันก็ดีนะ มันก็เจริญถึงขนาดนี้ มันก็มีอะไรได้ขนาดนี้ เสริมขนาดนี้ มันยังได้ขนาดนี้เลย อะไรๆ ก็ประกอบ มาให้พร้อม ช่วยเหลือเฟือฟายเยอะเลยนะ มันยังได้ขนาดนี้ สรุปแล้ว นี่มันได้จาก การฟังนี่ ไม่ใช่น้อยๆเลย แม้ฟังเท็ป ดังที่กล่าวที่ว่าแล้ว มันเป็นประโยชน์เสริม จริงๆ ถ้ายิ่งตั้งใจด้วย มันก็ยิ่งจะดี มันก็ยิ่งจะได้มากกว่านี้นะ

นี่วันนี้ก็พูดถึงอานิสงส์ในการฟังธรรม ขยายความให้ชัดๆ ให้ดีๆนะ อย่าว่าแต่การฟังธรรมเลย ฟังธรรมนี่ ก็แน่นอนละ ได้เนื้อหาสาระ เพราะตั้งใจที่จะเทศน์ จะสาธยายให้เป็นเรื่องเป็นราว ให้เป็นโน่น เป็นนี่อะไรให้ครบ ให้ครัน มันก็จริงละ แม้แต่พูดไม่ใช่ตอนเทศน์ตอนธรรมแสดงธรรมนี่ ตอนอื่น เวลานั่นเวลานี่ อะไรเสริมๆ อย่างโน้นอย่างนี้ เป็นพิธีการบ้าง ไม่เป็นพิธีการล่ะ เกิดจะ เทศน์จร เทศน์เสริม เทศน์โน่นเทศน์นี่ หรือไม่ได้เทศน์หรอก ก็บรรยายอย่างโน้น อย่างนี้ อะไรต่ออะไร เป็นจังหวะ สั้นบ้าง ยาวบ้าง อะไรต่างๆนานา ก็เป็นของแถม ก็เป็นธรรมดาที่มีได้ เพราะฉะนั้น ใครใส่ใจฟัง ตั้งใจฟัง เห็นว่า เออ รับสาระมันก็ได้ อย่างเป็นธรรมชาติอยู่อย่างหนึ่ง อย่างพวกคุณ ศรัทธาอาตมานี่ อาตมาบรรยาย อาตมาพูด อาตมาคุยอะไร เมื่อไหร่ บางคนนี่ตั้งใจฟังดีๆ นี่นะ จะจับ ได้เนื้อหาสาระดีๆ อาตมาก็พยายามที่จะเทศน์ หรือว่ามันไม่ใช่เทศน์หรอก พูดนี่แหละ ก็พยายาม จะพูดนะ พูดเมื่อไหร่ๆ ก็จะพูดให้มันเป็นสาระ พูดให้มันเป็นคุณค่า แม้จะบอกว่า เชิงลีลา คราวนี้ตอนนี้ อาตมาเหมือนพูดเล่นพูดหยอกล้อ แต่ในเนื้อหาหยอกล้อนั้น อาตมาก็ แน่ใจว่า ในเนื้อหาหยอกล้อนั้น เป็นลีลาอย่างหนึ่ง เป็นกลวิธีอย่างหนึ่ง เป็นลีลาการพูดการจา อย่างหนึ่ง แต่ก็พยายามที่จะให้เนื้อหา ที่มันเป็นแก่นสารสาระสัจจะ ลงไปในนั้น เหมือนกัน สังเกตดูเถอะ แม้แต่ในคราครั้งที่เย้าหยอกเย้า มีเชิงลีลาหยอกเย้า ก็คงเข้าใจนะ ลีลาหยอกเย้า คืออะไร ในขณะลีลาหยอกเย้านั้น ยังเสริมหนุนให้มันเป็นเนื้อหาสาระขึ้นไปด้วย ไม่ใช่ว่าเป็น นิทานโกหก ไม่ใช่ว่าเป็นเรื่องลามก เรื่องที่มอมเมา เรื่องที่ทำให้เรา ทรุดเสื่อม โทรมต่ำลงไปอีก ไม่นะ

อาตมาพูดอย่างนี้ สังเกตได้ไหม ระลึกได้ไหมว่า อาตมาแม้แต่ครั้งที่พูด ลีลาสำนวน ลีลาประกอบ ออกไปแล้ว เป็นสำเนียงสำนวนที่หยอกๆเย้าๆ อะไรก็ตาม ก็ไม่ได้เป็นสำนวนหยอกเย้า ที่เป็นเรื่อง โกหก เหมือนอย่างที่เขาหยอกเย้าโกหกกัน ก็มี ใช่ไหม หรือว่าเป็นนิทานลามก เป็นเรื่องลามก พูดกันไป ลามก เสียหาย แล้วก็ไม่ได้เรื่องอะไรขึ้นมา ไม่ได้คุณค่าอะไรขึ้นมา ซึ่งเราก็เคยผ่าน แต่ละคน ก็เคยผ่านมา มากบ้างน้อยบ้าง ไม่เป็นอย่างนั้นหรอก แม้จะหยอกเย้า แม้แต่จะยั่ว โน่นนี่ พูดอะไร ต่ออะไรกัน อาตมาว่า อาตมาก็ยังคำนึงถึงสารัตถะ คำนึงถึงคุณค่านี้ อยู่เหมือนกันน่ะ อาตมาเคย เคยพูด พูดเล่นๆ พูดโกหก พูดสนุกสนานที่ไร้สาระ เคย ในชีวิตเคย ไม่ใช่ไม่เคยนะ ตั้งแต่เกิดมานี่ก็เคย แต่เมื่อเรารู้ถึงสาระและ รู้สาระแล้ว แล้วเราก็สำคัญในสาระแล้ว อาตมาก็ ฝึกตน แล้วก็คิดว่า ตัวเองทุกวันนี้ ไม่ได้เป็นคนที่ไร้สาระ แม้จะพูดจาไม่ได้เป็นจริงเป็นจัง ไม่ได้เป็นเรื่อง อย่างขณะนี้นี่พูดในกิจจะลักษณะ เรียกว่าเป็นจริงเป็นจัง เป็นเรื่อง ซึ่งเราก็ยอม รับกันว่า ตอนนี้เทศน์นะ ตอนนี้บรรยายสารัตถะนะ ก็ดูเป็นกิจจะลักษณะจริงจัง แม้ไม่ได้อยู่ ในกาละนี้ ไม่ใช่กาละที่จริงจัง กิจจะลักษณะอย่างนี้ กาละอื่น อาตมาก็คำนึงถึงสารัตถะอยู่เสมอ จะพูดน้อยหนึ่ง พูดต่อเนื่อง ซักถาม ครั้งคราวอย่างนั้น อย่างนี้ หรือบางที ก็อย่างที่ว่าแหละ พูดเล่นๆ บ้าง มีสำนวนลีลาเล่นๆยั่วๆ เย้าๆ บ้าง อะไรก็ตาม ก็ยังผสมสารัตถะในการพูดนั้นๆ อยู่เสมอ ในความรู้สึกของอาตมา เป็นอย่างนี้จริงๆ

ที่พูดนี่ พูดความรู้สึกของตัวเอง เพราะว่ารู้ว่า มันควรจะมีค่าตลอดเวลา แต่จะไปซีเรียส หรือว่าจะ ไปเครียด แหม อะไรก็จะไปเคร่ง เป็นเรื่องสารัตถะกันจนกระทั่งไม่มีองค์ประกอบ ไม่มีองค์ผสม เลยว่า หนอย อ่อนๆหน่อยซี รื่นเริงหน่อยซี มีเล่นๆหัวๆผสมบ้างซี ก็ไม่มีเสียเลย เมื่อไหร่ก็เครียด เมื่อไหร่ ก็ แหม เนื้อหาวิชาการ เมื่อไหร่ก็เปรี๊ยะๆทุกที ตายกันพอดี ไม่มีช่วงหายใจเลย มันจะไป ได้เรื่องอะไร ก็ไม่หวาดไม่ไหว คนเรามันทนไม่ไหวหรอก เคร่งเกินไป มันไม่มีจังหวะพัก จังหวะผ่อน จังหวะที่จะต้องได้ เออ ได้มี คนเรามันยังมีกิเลสน่ะ ยังมีตัวที่เรียกว่า ยังบันเทิง หรือว่ายังอ่อนๆ เบาๆ สนุกสนานอะไร พวกนี้ มันยังมีบ้าง เพราะฉะนั้น บางทีก็สนุกสนานไปบ้าง แม้แต่เทศน์ บางทีนี่ กิจจะลักษณะบางที ก็ยังประกอบไปด้วยลักษณะบางทีชวนสนุก ชวนเบิกบานอะไร ชวน หัวเราะอะไรบ้าง ก็ยังผสมผสาน เรียกว่ามีโวหาร ลีลาที่มันเหมือนตลก หรือว่า ชวนหัวเราะ ชวนครึกครื้นอะไร ก็ทำบ้าง ในบางครั้งบางคราว บางขณะ ก็ต้องใช้บัางเหมือนกัน ฉะนั้น ต้องมีปฏิภาณรู้ ในการแสดง ในการกระทำของคน ก็ต้องรู้ว่า เราสื่ออันนี้ออกไป เราทำอันนี้ออกไป ให้เกิดคุณค่าประโยชน์ ควรในกาละอย่างนี้ จะประมาณขนาดไหน เหมาะขนาดไหน ได้ขนาดไหน เราก็ต้องมีอยู่นะ ต้องทำไปอยู่อย่างนั้น เหมือนกันนะ

เราก็ต้องพยายามระลึกใหม่ พยายามที่จะตั้งใจใหม่ ให้ดีน่ะ ในกาละที่ยังได้มีโอกาส ยังมีผู้เทศน์ ให้ฟัง ผู้บรรยายให้ฟัง ผู้ตั้งใจที่จะแนะนำเพิ่มเติมอะไรให้ฟังอยู่อย่างนี้ ใส่ใจเอา พยายามเอา ให้เห็นว่าฟังธรรมนี่ อย่าว่าแต่ฟังเท็ป แม้เท็ป มันก็มีคุณค่า มีประโยชน์ได้ แล้วก็เป็น โอกาสที่ดีแล้ว ที่เรายังมีเท็ปช่วยเหลือเฟือฟาย ไม่ตกไม่หล่น มีอะไรแถมๆ เติมๆ หรือซ้ำ ทวนซ้ำบ้าง มีนิดมีหน่อย เสริมเติมเข้าไปอีกบ้าง ฟังให้เป็นว่า มันมีทั้งของเดิม และมีทั้งของใหม่ แถมๆ เสริมๆ ขึ้นมา ครั้งๆ คราวๆ ละเอียดลอออะไรขึ้นมา ต้องพยายามเข้าใจจุดพวกนี้ให้ดี อาตมาพูดนี่ ขยายทีละน้อยนะ ขยายทีละน้อย แต่ละเรื่อง แต่ละเรื่อง มันมีกว้าง มันมีเยอะ แต่ก็ขยายขึ้นไป ทีละนิด ทีละนิด ทีละนิด

มันเหมือนแกนเรื่อง ที่เอามาพูดนี่ มันจะเป็นแกนเรื่องเก่าๆ อยู่เสมอ คุณจะรู้สึกแกนเรื่องเก่าๆ อยู่เสมอนะ ประเดี๋ยวก็พูดซ้ำซาก เรื่องงานชาวอโศกเรานะ นี่มีไอ้โน่นไอ้นี่แล้วนะ เดี๋ยวงานนั่น งานนี่ งานหลักเดิม แต่ก็ขยายขึ้นไปทีละนิดๆ ขยายอยู่เรื่อย ขยายกว้างขึ้น ขยายมากขึ้น ขยาย ละเอียดขึ้นไป เหมือนกับพูดแกนเก่า เหมือนกับพูดเรื่องเก่า เพราะฉะนั้น คนที่ไม่รู้จัก รายละเอียด ยิ่งไม่มีฐานเลย ไม่มีของจริงด้วย อาตมาพูดถึงงานนี้ คุณก็ไม่รู้งานนี้ อาตมาพูดถึงเรื่องนี้ คุณก็ไม่รู้จัก เอ๊ะ เรื่องนี้ เรื่องอะไร เกิดเมื่อไหร่ มีแล้วหรือ คุณไม่รู้ด้วย คุณก็ยิ่งจะจับไม่ติด ยิ่งไม่รู้เบื้องต้น ตั้งหลักตรงไหน แล้วก็ขยายขึ้นไประดับต้น กลาง ปลาย ขยายต่อเนื่อง ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ เป็นระดับยังไง ก็ยิ่งไม่รู้เรื่อง แต่ถ้าคนไหนที่มี ยิ่งมีมากฐานมากเรื่อง มากงาน พอพูดอะไร ก็เข้าใจ พูดอะไร ก็จับต้น แล้วก็มีตัวต่อตัวเสริมตัวเนื่องๆ ก็ไปได้ดี มันก็ยิ่งจะเข้าใจดี ยิ่งเข้าใจดี ยิ่งไม่ใช่ฟ่ามๆ ไม่ใช่ว่าว่างๆ แต่มีสิ่งรองรับ มันก็ยิ่งจริง ตัวคุณก็เห็นจริง ตัวคุณก็บอกว่า เออ ไอ้นี่มีของจริง มีเรื่องจริง มีสิ่งจริงรองรับ แล้วก็ยังมีละเอียดด้วย พูดเนื่องต่อนี่ก็ โอ๊ ชัด ไอ้นี่ยิ่งชัด แล้ว อาตมามีซอยซ้อนๆๆ ซ้อนเข้าไปอีก บางทีไอ้นี่ ๑ กับ ๒ ยังมาซอยครึ่ง ระหว่าง ๑ กับ ๒ อะไรอย่างนี้ ย้อนมาซอยยังงี้ มันก็ยิ่งดี เราก็จะเข้าใจอย่างนั้นได้เสมอ ไอ้ที่ว่าซ้อนๆนั่น มันไม่มีแค่ว่า ๑ กับ ๒ แล้วก็มาซอยระหว่าง กับ ๒ มันยังมี ซอยระหว่าง ๑ กับ ๒ แล้วครึ่ง แล้วยังมีซอย ระหว่างครึ่งกับ ๑ ครึ่ง กับ ๒ อีก อะไรอย่างนี้ มันมีละเอียดลออไปจนหาที่สุดมิได้นะ อะไรต่ออะไร ต่างๆนานา นี่ มันมาก มันมาย

อาตมาถึงพูดกับพวกเราว่า ถ้าอาตมาจะมีอายุไปถึงอีก ๑๐๐ ปีนี่ อาตมาจะพูดสิ่งที่ว่า มันควร จะพูดนี่ มันจะพูดได้หมดไหม แม้อาตมาจะมีอายุถึง ๑๐๐ ปี มันจะพูดได้หมดไหม จะบอกได้ หมดไหม เพราะว่าความมาก หลากหลายของธรรมะ หลากหลายของเชิงชั้น หลากหลายของ สิ่งที่มันมีระดับ มีอะไรต่ออะไรนี่ มันเยอะจริงๆนะ แล้วมันซับซ้อน วกวนด้วย ซับซ้อน สภาพหมุนรอบ เชิงซ้อนนี่ อาตมาไม่รู้จะพูดว่ายังไงดี จะแปลเป็นภาษา จะตั้งหัวข้อ ตั้งหัวข้อที่จะ ยกขึ้นแสดงนี่ว่าอะไร หัวข้อที่ยกขึ้นแสดงนี่นะ ภาษาทางพระท่านเรียกว่า อุเทส มันน่าจะตรงกับ ภาษา ทางวิชาการว่า เทคนิคัลเทิร์ม (technical term) อุเทสนี่ หัวข้อที่ยกขึ้นแสดงนี่ เราจะตั้งหัวข้อ ที่ยกขึ้นแสดงนี้ ว่าอย่างไร บางทีนี่ ก็ยังตั้งไม่ได้ บางทีก็ตั้งเรียกซ้ำเรียกซ้อนขึ้นมา แล้วก็มา ขยายความกัน เพื่อที่จะให้จับหลักว่า หัวข้อที่ยกขึ้นแสดง คือเรื่องนี้ เสร็จแล้วก็มาขยายเรื่อง ซับซ้อน กันให้สมบูรณ์

เมื่อเรารู้ เมื่อเราเข้าใจ เกิดญาณ เกิดปัญญา มันก็เกิดอินทรีย์ เกิดพละดังที่กล่าวแล้ว อินทรีย์ต่างๆ ที่เกิดตั้งแต่ความขยัน ความเชื่อ ก็เชื่อมีกำลัง มีอำนาจในการเชื่อ เออ เชื่อ เชื่อสูงขึ้น มีกำลังวิริยะ มีกำลังของความเพียร เออ เราต้องทำสิ เชื่อแล้วเราต้องลงมือให้เป็นให้มีให้ได้ แล้วฐาน ปฏิบัติก็สติ ให้เกิดสมาธิ การปฏิบัติ หรือการกระทำก็ให้มีสติรู้ รู้เรื่องนั้น ดำเนินเรื่องนั้น ให้มันตรง รู้ มีธรรมวิจัย มีสติสัมโพชฌงค์ แล้วก็มีธรรมวิจัยให้มันตรงนะ มีใจให้มันตรงเรื่องนั้น แล้วเราก็ลงมือ ประกอบการ ลงมือกระทำการ ดำเนินไป สั่งสมไป จนกระทั่งมันเกิดผลมากขึ้น ก็ตั้งมั่น ถึงเรียกสมาธิเป็นอำนาจ ความเจริญของศีล ความเจริญของกาย วาจา ใจ ความเจริญของ ปัญญา ที่จะมาเห็นความจริงนั้น ซ้อนลงมาอีกเป็นปัญญินทรีย์ เป็นสมาธินทรีย์ เป็นปัญญินทรีย์ อินทรีย์พละนี่ เป็นตัวฐานความเกิด ความเป็น เราปฏิบัติธรรมนี่ ปฏิบัติก็พูดกันแล้ว โพธิปักขิยธรรม มีสติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ ปฏิบัติเพื่อให้เกิดอินทรีย์ ๕ พละ ๕ ด้วยหลักของ โพชฌงค์ ๗ และ มรรคองค์ ๘ นี่ โพธิปักขิยธรรม ๓๗ พูดครบแล้ว ๗ หลัก เพราะฉะนั้น ตัวเกิด ตัวเป็นจริงๆ คืออินทรีย์กับพละ

ใช้หลักโพชฌงค์ ๗ ใช้หลักมรรค ๘ ให้เกิดอินทรีย์ กับเกิดพละ ปฏิบัติด้วยหลักอะไร ปฏิบัติด้วยหลัก สติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ ปฏิบัติด้วยพฤติกรรม จะเรียกว่าพฤติกรรมก็หลักนั่นละ โพชฌงค์ ๗ หลักมรรค ๘ แต่ว่า พฤติกรรมสติปัฏฐาน ๔ พฤติกรรมสัมมัปปธาน ๔ พฤติกรรมของ อิทธิบาท๔ พฤติกรรมที่ จะต้องมีสติ หรือพฤติกรรมของสติ รู้ตัวทั่วพร้อมในองค์ประชุม ในเวทนา ในจิต ในธรรม สัมมัปปธาน ๔ มีตัวพฤติกรรมของการสังวร พฤติกรรมของการประหาร การฆ่ากิเลส จนเกิดผล เป็นภาวนา ภาวนาปธาน เกิดผลสังวรปธาน ปหานปธาน แล้วก็ภาวนาปธาน เกิดผล เกิดผล แล้วก็มีการรักษา อย่าให้มันพอได้ แล้วก็โยนทิ้ง ไม่เอา ต้องรักษามัน ต้องต่อเนื่อง แล้วให้มัน ทวี เสริมซ้อนขึ้นไป เรื่อยๆ เป็นอนุรักขนาปธานไปเรื่อยๆ ด้วยพฤติกรรมของอิทธิบาท พฤติกรรมของ ความยินดี เต็มใจ พอใจที่จะปฏิบัติ มีฉันทะ วิริยะ จิตตะ มีความเพียร มีตัวเพียร ตัวเร่งเอง ตัวเพียร นี่ มีพฤติกรรมของเพียร เรานี่เป็นผู้ไขลานตัวเอง เข็นให้ตัวเองเพียร ยินดี ถ้าไม่ยินดี ไปปฏิบัติยังไง ก็ไม่ค่อยได้ผล

อย่างน้อยที่สุด ความยินดีนี่ อาตมาเคยอธิบายอิทธิบาท ๔ อธิบายชัดเจนเลยว่า ไอ้ยินดีนี่ มันไม่ใช่ ตัวธรรมดานะ ตัวความยินดีนี่ มันต้องพยายามให้ยินดีให้ได้ ทำยังไงจะเข้าใจว่า เออ ไอ้นี้มันน่ายินดี ไม่น่าแหนงหน่าย ไม่น่าท้อถอย มันน่าที่จะได้ มันน่าที่จะมีจริงๆนะ เกิดความพอใจ เกิดความยินดี เกิดความต้องการ ฉันทะนี่ แปลว่า ความต้องการได้ เป็นความปรารถนา ต้องการ ยินดีน่ะ แล้วมัน ก็เร่งความเพียร ตั้งความเพียร เป็นลักษณะอย่างไร คุณก็ต้องรู้ตัวเองว่า เข็นยังไง เข็นตัวความเพียร เข็นตัวความพยายาม ตัวอุตสาหะ ก็ต้องเข็นออกมา ให้มันฤทธิ์แรง ให้มันดำเนินอย่างนั้นไป ให้ได้ มันจะฝืด จะฝืนยังไง ก็ดันแรงให้มันมีแรงเข้าไปทำ เอาใจใส่ จิตตะ มีใจเท่าไหร่ ก็โถมเข้าไป อาตมาแปล จิตตะจิตตังของอิทธิบาทนี้ว่า มีใจเท่าไหร่ โถมเข้าไปในนี้ให้หมด เอาใจใส่ให้เต็ม อย่าไปเหลาะแหละ อย่าไปวอกแวก ไปในเรื่องอื่นๆ อะไรมากมายนัก เป็นเอกัคคตารมณ์ ได้ดีที่สุด เอาใจใส่นี่คือ ให้เกิดเอกัคคตารมณ์ ให้มีค็อนเซ็นเทรด ใช้ภาษาอังกฤษ ก็ค็อนเซ็นเทรด ให้มีสมาธิ กับอันนี้ เต็มอยู่กับมันให้หมด จิตตะ จิตตะอันนี้ ก็คือคอนเซนเทรต มีการเอาใจใส่เต็มที่ ไม่วอกแวก เป็นเอกัคคตารมณ์ นี่ละคือ จิตตะ อิทธิบาท คอนเซนเทรต เขาแปลว่าสมาธิ ก็คือความตั้งใจเต็ม อยู่ในนี้ ไม่ว็อกแว็กเป็นอื่น ไม่มีเรื่องอื่นเข้ามาแซม นั่นเรียกว่า คอนเซนเทรต หรือเรียกว่า จิตตะ เอาใจใส่ เต็มรูป แล้วเราก็ทำงานไปด้วยวิมังสา มีวินิจฉัย มีการตรวจสอบ เอาความรู้ เอาอะไรๆ มาใช้ประกอบกัน ในนั้นหมดเลย ทั้งของจริง ทั้งความรู้ธรรมอิทธิบาท

นี่เป็นพฤติกรรม ๓ พฤติกรรมของสติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ เสร็จแล้วผลมันก็เกิด ก็คือ อินทรีย์ ๕ พละ ๕ เกิดกำลังของความจริง ที่เราจะเชื่อมัน เกิดศรัทธา ศรัทธินทรีย์ เกิดวิริยะ วิริยะก็เป็นไปตามจริงเลยว่า มันจะเพียรไปโดยง่ายขึ้น ไม่ต้องเร่งเครื่อง ไม่ต้องฝืน ไม่ต้องเข็น มันก็จะคล่อง ด้วยความเพียร คล่องด้วยวิริยะ รื่นไปเลย มีวิริยะนี่ ตัวขยันนี่ ขยันรื่นไปเลย ขยันไม่ยาก เพราะมันเชื่อ เพราะมันเห็นจริง เพราะมันเห็นดี เพราะฉะนั้น ตัววิริยะก็จะรื่น รื่นตาม ไปเลย ราบรื่นตามไปเรื่อยๆ วิริยินทรีย์ สติ ก็ยิ่งจะเจริญๆ เป็นสตินทรีย์ สติรู้รู้รอบ รู้ทั่ว รู้ลึก รู้ละเอียด รู้ชั้นรู้เชิง รู้ซับรู้ซ้อน รู้ไปเรื่อยๆ ตัวสติปัญญา สติปัญญา สติปัญญา สติปัญญา สติก็เริ่มเบิกทาง ปัญญาก็เริ่มเสริมหนุน เพราะเมื่อปฏิบัติสติ สติปฏิบัติไปเรื่อยๆ มันก็เกิดอธิศีล อธิจิต อธิปัญญาไง เรียกว่าสมาธิน่ะ มันก็เกิดซ้อนๆๆๆๆ สติมันก็คือสติปัญญา สติปัญญาแล้ว ก็เกิดผลจริง ให้เราเห็นของจริง ตามความเป็นจริง ไม่ใช่ว่า เกิดรู้เพราะเอาแต่คิด แต่นึก แต่มัน ไม่ใช่เท่านั้น มันเป็นความรู้ตามจริง ของจริง เป็นจริง รู้ทั้งรส รู้ทั้งผล รู้ทั้งรส ที่เป็นธรรมรส ที่เป็นสิ่งสบาย สิ่งเจริญ สิ่งวิเศษ สิ่งน่าภาคภูมิอะไร ก็แล้วแต่เถอะ ภาษาเรียกไปหลายๆอย่าง มันก็ชัด ก็เจนเลย เกิดอินทรีย์ พละนี่คือตัวที่ยิ่งกว่าอินทรีย์ เป็นอำนาจ เป็นกำลังเหมือนกัน อินทรีย์ก็เรียก อำนาจ เรียกกำลัง เรียกแรง เรียกฤทธิ์ พละก็เหมือนกัน เป็นกำลัง เป็นอำนาจ เป็นแรง เป็นฤทธิ์อีก สูงขึ้นไปจนกระทั่งสมบูรณ์ขึ้นไป พละมันก็เสริมหนุนเข้าไป เกิดอินทรีย์ เกิดพละ เกิดกำลัง ซ้อนๆๆๆๆ ซ้อนขึ้นเรื่อยๆ เป็นกำลัง เป็นอำนาจ จริงๆ

นี่เราได้อธิบายกันถึงศรัทธา ความเชื่อเป็นทรัพย์ เราเชื่ออย่างพระพุทธเจ้าสอน เรียกว่า ตถาคต โพธิศรัทธา พระพุทธเจ้าสอนเราว่า อย่างนี้แหละ มาเป็นคนอย่างพระพุทธเจ้าพาเป็น เป็นคนโลกใหม่ เป็นโลกุตรบุคคล

เป็นคนชนิดนี้น่ะ มันประเสริฐจริงๆนะ มันยอดเยี่ยมมนุษย์จริงๆนะ เราก็ฟังพระพุทธเจ้าพูด เราไม่ได้ฟัง ก็ฟังสาวกของพระพุทธเจ้าเอามาพูด เอามาสอนตาม เราฟังฟังๆๆแล้วเราก็ ฟังว่า เอ๊อ นี่ยืนยันนะว่า เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า เป็นของที่พระตถาคตโพธิ ตถาคตโพธิ เป็นความตรัสรู้ ของพระตถาคต แล้วเราก็ศรัทธาตัวตรัสรู้ของพระตถาคต เรียกว่า ตถาคตโพธิ โพธิคือตรัสรู้ ที่พระพุทธเจ้าท่านตรัสรู้ แล้วเราก็มาเชื่อตถาคตโพธิศรัทธา ศรัทธาก็เชื่อตามนี่ แล้วพระพุทธเจ้า ท่านสอนว่ายังไง ถ้าเชื่อตามแล้ว จะเป็นคนอย่างนี้ จะทำยังไง ต้องมาทำกรรม มาปฏิบัติ มากระทำ ทำกรรมอย่างนี้ ไอ้อย่างนี้ เคยไปทำมานี่ มันชั่ว เลิกเสีย ชั่วน่ะ เลิกเสีย ไอ้อย่างนั้นมันไม่ดี เว้นออกมา ขาดออกมา จะเรียกว่า เวรมณี จะเรียกว่า ละเลิก หลุดล่อน อะไรออกมา ก็ตามใจเถอะ เวรมณี ก็แปลว่า เว้นออกมา ขาดออกมา เราก็เว้น ไอ้นั่นมันชั่ว เราก็เลิก ก็เว้น ก็ขาด ก็เลิก ก็ละ ก็อย่าทำ อย่าเป็น มาเป็นยังไงที่ดี ก็มาเป็นอย่างที่เราเป็นไปได้ ตามขั้นตามตอน ก็เรียกว่า เราปฏิบัติ ตามศีล อันนั้นให้เลิก แต่ก่อนเราเคยเป็นอย่างนั้น เราไม่เอาละ เดี๋ยวนี้ เราจะเปลี่ยนใหม่ เราก็มา ทำตาม พิสูจน์ไป ทำตามไป เรียกว่ากรรมนั่นเอง กระทำตาม เสร็จแล้ว มันก็เกิดผล สั่งสม จะเกิดอินทีรย์พละ จะเกิดกำลัง สั่งสมทำได้หน่อยหนึ่ง ก็มีกำลัง ทำได้หลายขึ้น มากขึ้น ก็มีกำลังมากขึ้น ทำได้จนกระทั่งง่ายขึ้น เอ๊อ มีกำลังมากนี่ มันง่าย นะ กำลังของสิ่งที่เราทำนี่ เราไม่ทำชั่วอย่างนี้ เลิกมาเรื่อยๆ มันก็มีกำลังในการที่ไม่ทำ ไอ้ที่เคยทำ หมดกำลัง ทำไม่เป็นแล้ว ทำยากแล้ว จะไปทำชั่วอย่างที่เคยทำ ทำไม่ค่อยเป็นแล้ว กำลังมันอ่อนแล้ว กำลังมันไม่ค่อย แข็งแล้ว ในตัวเรา ไปทำทีไรก็ยาก ทำไม่ได้

นี่เป็นสัจจะอย่างนี้ เราก็เชื่อกรรม เชื่อผลที่สั่งสม วิบากก็คือผล สั่งสมมาเรื่อยๆๆ ก็เป็นผล มีกรรมศรัทธา มีวิปากศรัทธา มีวิบาก รู้ ผล แล้วก็ทำแล้ว ก็เป็นอยู่ในตัวเรานี่ เป็นกัมมสกตาศรัทธา เชื่อในตัวเรา เป็นของเรา เราทำเราได้ เราทำเราเป็น เราทำเรามี เราทำเราเป็นแข็งแรง เราทำเราเกิด อินทรีย์ เราทำเราเกิดพละ เราทำนี่ล่ะ เราก็อยู่ใน อำนาจตัวเรา มันจะเป็นกำลัง เป็นอำนาจในตัวเรา เพราะเราทำดี นี่จนเป็นกำลัง เป็นอำนาจ เราก็เชื่อมั่นว่า เออ มันเป็นกำลัง เป็นอำนาจนะ เราทำดีนี้ ได้อย่างแข็งแรง ไอ้ที่ยังไม่แข็งแรง ยังทำไม่ได้ ก็เพราะว่า เรายังไม่แก้มัน ยังไม่ไขมัน ยังไม่เปลี่ยนมัน ยังให้มันเป็นอย่างที่เราเชื่อ อย่างเก่า หรือว่าเป็นอยู่อย่างเก่า ไม่แก้ ไม่ปรับ ไม่สั่งสม ไม่ก่อกรรมใหม่ ไม่ประพฤติใหม่ ประพฤติ ทั้งกาย ทั้งวาจา ประพฤติทั้งใจ ใจก็มาประพฤติใหม่ ประพฤติอย่างที่ มันยึดติดอยู่อย่างนั้น ไม่เอา ไม่ยึด ปล่อยมัน เลิก ไม่เอาอย่างนั้น มาเอาอย่างนี้ มันจะเอาชนะ คะคาน ยอม อย่าไปเที่ยวเอาชนะ มันจะแข็ง เอามันอ่อนลงไป มันทำเป็นใหญ่ เอา ทำมันเล็กลง ใจเรานั่นแหละ เราต้องทำให้ใจเรา มันต้องจริงๆเลยนะ ต้องทำกับมันจริงๆเลย สั่งสมจริงๆ แล้วมัน จะเป็นของเรา ใครทำแทนไม่ได้ กัมมสกตาศรัทธา เชื่อว่า เราทำนี่เราได้ เราทำเราเป็น เราทำ เราชำนาญ เราทำเราเกิด คนอื่นจะมาทำให้เกิดแทนเราไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นกายกรรม ไม่ว่าจะเป็น วจีกรรม ไม่ว่าจะเป็นมโนกรรม เราต้องทำมันเอง ให้มันเป็นกรรมกิริยาของมันเองจริงๆ เพราะฉะนั้น ใจที่ไปเป็นกรรมกิริยาที่เมตตา มันอาการยังไง ทำจริงๆ ให้มันอาการเมตตา อาการ อ่อนน้อมถ่อมตน ยอม มันเป็นยังไง ทำอาการใจให้มันเป็นอย่างนั้นจริงๆ อาการกระด้าง อย่าไป ทำมัน แก้มันจริงๆ ทำมันจริงๆ ทำใจเราจริงๆ รู้อาการมันให้ได้ อาการมันเป็นยังไง ต้องอ่าน อาการมันให้ออก ในใจ ของเรา แล้วปรับมัน แล้วให้มันสั่งสม ให้มันทำ ให้มันเป็นกรรม ให้มัน เกิดวิบาก ให้มันเกิดผลสั่งสม วิบากคือผลสั่งสม แล้วมันก็เป็นอยู่ในตัวเรานี่ มันนานเข้า ทำมากเข้า ก็สั่งสม แข็งแรงเป็นสมาธิ เป็นการตั้งมั่นเป็นฐีติ

ฐิเต อาเนญชัปปัตเต ตั้งมั่น จนกระทั่ง อะไรมาเคลื่อนมาย้าย อะไรมาทำร้าย อะไรมาเปลี่ยนแปลง ก็เปลี่ยนไม่ได้แล้ว ตั้งมั่นยิ่งกว่าภูเขาหิน แข็งแรง อะไรก็มาเปลี่ยน มาแปลงไม่ได้ อาเนญชัปปัตเต ต้องอย่างนั้นจริงๆ เกิดจากกรรม เกิดจาก การกระทำ เกิดจากเห็นจริง แล้วก็สั่งสม พหุลีกัมมัง ทำให้มาก รู้ให้จริง แล้วก็ทำให้มาก รู้ให้ชัด รู้ให้จริง รู้ให้แท้ รู้ให้คมแม่น แล้วก็ทำ สั่งสมเข้า ให้มาก ๆๆ ตัวดีนั้น ก็จะเกิดทับถม สั่งสมขึ้นไปๆ ได้แต่รู้ๆๆๆ แล้วก็ไม่ปฏิบัติ ไม่ประพฤติ ไม่เปลี่ยนแปลง รู้ก็รู้อย่างหนึ่ง แต่ทำก็ทำอย่างเดิม เลวอย่างเดิม ก็ทำอยู่อย่างเดิมนั่นแหละ กระด้างอย่างเดิม ก็กระด้างอยู่อย่างเดิม เอาชนะคะคานอย่างเดิม ก็เอาชนะคะคานอยู่อย่างเดิม ไม่ยอมแพ้ อยู่อย่างเดิม ขี้เกียจอยู่อย่างเดิม ก็เอามัน ขี้เกียจอยู่อย่างเดิมนั่นแหละ ใจดำก็เอามัน ใจดำอยู่ อย่างเดิม นั่นแหละ ไม่มีละ จะเมตตาเกื้อกูล เอื้อเฟื้อ เห็นใจคนอื่น ไม่เห็นละ ช่างหัวมัน อยู่อย่างนั้น มันก็อยู่อย่างนั้นนั่นเอง จะไปมีท่าอะไร เพราะฉะนั้น เรามาแก้กลับทั้งนั้นละ ถ้าเข้าใจ ด้วยปัญญา อันยิ่งแล้วว่า เออ อันนี้สมควร จะเปลี่ยนแปลง อันนี้ไม่ดี เปลี่ยนแปลงให้ดีเถิด เข้าใจ แล้วก็ปรับอาการของเรา หลายอาการ หลายเรื่อง ที่จิตของเรานี่ มันเปลี่ยนไม่ได้ มันแข็ง ก็ค่อยๆ ทำเพิ่มขึ้น เอาแค่นี้ก่อน เอ้า ได้แค่นี้ เอาแค่นี้ไป สั่งสมไป จนกระทั่งเรารู้แล้วว่า เราได้ดีขึ้นแล้วนะ มีกำลังเพิ่ม เราจะทำเพิ่มขึ้นอีก ได้ดี ได้ดีเพิ่มขึ้นอีก มันต้องมีฐานน่ะใช่ ไม่ใช่ทำพรวดพราดๆเลย ว่าเราจะไปทำใหญ่ๆ ดีที่มากๆ ไม่มีขั้น ไม่มีตอน ไม่มีลำดับ ไม่ได้ ศาสนาพระพุทธเจ้านี่ เห็นลำดับ เป็นเรื่องสำคัญมาก เบื้องต้น ท่ามกลาง บั้นปลายนี่ ต้องสะสม ต้องทำจริงๆ อยู่กับเขาไป โลกเขา พาทำ อย่างโน้น ก็อยู่อย่างนั้นล่ะ โลกียบุคคล มันก็เป็นอยู่อย่างนั้นแหละ ช้านานอยู่นั่นแหละ

พวกเรานี่ มีโอกาสมาอยู่กับพวกหมู่เรา โลกุตรบุคคล พากันทำแล้ว ก็พยายามดูกันให้ออก คนไหนนะ นำพาไปดี มีตัวอย่างอันดี ขยันหมั่นเพียรดี อุตสาหะดี มีน้ำใจดี มีเมตตาดี อ่อนน้อม ถ่อมตนดี เราก็พยายามเข้าใจกันให้ได้ ดูกันให้ออก โอ๊ คนนี้น่าเอาตัวอย่างนะ เราขาดแคลนอันนี้ เราก็น่าจะ ทำตามคนนี้ ก็ดูกันไป เราก็จะง่ายขึ้น เพราะมีผู้เป็นเพื่อนมิตรดี สหายดี นำพากันดี ปรับกันไปดี เป็นกลุ่มเป็นก้อน เป็นแก่นน่ะ ช่วยเหลืออนุเคราะห์กัน มีสิ่งที่รวมกัน ร่วมกัน มันก็เป็น กำลัง แล้วมันก็ดูง่าย ถ้าโดดเดี่ยวเดียวดายคนเดียว ไม่มีใครอื่น ทำอย่างเรา เราก็ทำของเรา คนเดียวนี่ โอ้โห มันยิ่งเพิ่มกระด้างนะ มันยิ่งเพิ่มความหัวแข็งของกิเลส เพิ่มความกระด้างหัวแข็ง ของกิเลส โอ้โฮ มันเก่งเหมือนกันนะ แต่มันเก่งชั่ว มันเก่งเลวอยู่ท่ามกลางคนดี แต่เราจะหัวแข็ง อยู่กับคนดีนี่ ไม่เอาอย่างคนดี คนดีเขาจะพาย้อมน้อม เขาพยายามจะโน้มให้เป็นอย่างโน้น สู้กูสู้ กูไม่เอาด้วย โอ้โห มันเก่งเหมือนกันนะ มันเก่งเหมือนกัน นี่ไม่ได้ชมนะ ด่า ไอ้ ที่ว่ามันเก่งนี่ ไม่ได้ชมหรอก ด่า มันเก่งน่ะ มันเก่งชั่ว แหม ไอ้คนนี้นี่นะ มีในลักษณะบางเรื่องของพวกเรา บางคน บางเรื่อง บางคนมีอยู่ในลักษณะอย่างนี้ บางคนของพวกเรา เอ๊ ไปดื้อด้านอยู่ทำไมก็ไม่รู้ เอาอยู่ อย่างนั้น มันชอบน่ะ นี่ตัวนี้ยังไม่ยอมใคร เอามัน มันชอบ เอามันไว้ก่อน ไอ้อย่างอื่น ก็ดูดีไปบ้างได้ ไอ้อย่างนี้ มันชอบ เอามันน่ะ แต่ยังมีบางคนน่ะ บางคนมันดูเหมือน มันจะเป็น ตัวของตัว เป็นอัตตา ของตัวอยู่มากๆ อยู่ในนี้ เพื่อนฝูงเขาเป็นอย่างโน้นอย่างนี้ เรื่องของกู กูอยู่ของกู ยังงี้นะ กระด้างอยู่ อย่างนั้นแหละ เข้ากับหมู่กับฝูง เข้ากับเพื่อน กับฝูงก็ไม่ได้ ทั้งๆที่เขาเอง เขาก็ จนเขาไม่เอาถ่าน ด้วยแล้ว จนเขาบอกว่า ไอ้คนนี้ปล่อยมันเถอะ มันบ้าของมัน อยู่อย่างนี้ ก็ไม่รู้ตัวนะ ก็ไม่รู้ตัว ดี เอ็งไม่ยุ่งกับข้า ข้าก็สบายใจข้า แล้วก็อยู่หมาหัวเน่าอยู่อย่างนั้นละ เขาก็ไม่เอาถ่านด้วย

มันน่าจะรู้สึกตัวนะว่า เอ้ เรานี่ทำไมเพื่อนฝูงไม่เอากับเรา พอเข้าไปไหน เขาเดิน หลีกออกไปเลยนะ แทนที่เขาจะมากรูเกรียว พอเราเดินเข้าไปไหน ก็มา เอ้อ มาดียังงี้ แทนที่จะเป็น อย่างนั้น พอเรา เข้าไป เขาก็ไม่เอาด้วย คนนั้นก็ไม่เอา คนนั้นก็เลี่ยงไป คนนี้ก็ โอ๊ เรามีงาน วันนี้ เอาทำเถอะ เขาไม่อยาก กระด้างด้วย เขาก็พูดน้อมๆแน้มๆ หน่อยน่ะ เออออไป แต่เขาไม่เอาด้วยนะ ที่จริงน่ะ นั่นเขาก็มีมารยาทดี มีมารยาทดี ไม่อยากจะทะเลาะวิวาท เขาก็ดูทำๆ อ่อนๆให้ แต่แท้จริง เขาไม่เอาด้วย รู้ให้มันชัดว่า เอ๊ นี่เขาไม่เอาด้วยกับเรานะ เรามันหัวเดียว กระเทียมลีบ เอามันอยู่ คนเดียวล่ะนะ ก็ให้ดียังไงๆ ถ้าเผื่อว่า องค์ประกอบในมวลในหมู่ มันไม่ได้แล้ว มันทำอะไรไป ไม่ทะลุ ทะลวงหรอก ทำอะไรไปไม่สำเร็จหรอก มันไม่เป็นลำดับ ลำดับอันน่าอัศจรรย์ เพราะฉะนั้น ความลาดลุ่มเป็นลำดับอันน่าอัศจรรย์ของพระพุทธเจ้านี่ มันวิเศษ แล้วมันสำคัญ ที่อาตมา กำลังขยายความนี่ ฟังดีๆ จะเข้าใจ อย่าไปนั่งอวดดี เป็นตัวกูของกูว่ากูนี่ จะเอาอย่างสูง อย่างดี อย่างเด่น ไว้เป็นหลัก ใครอย่าง ใครไม่เอาอย่างกู กูก็จะอยู่ของกูคนเดียว ทำของกูคนเดียว มันไป ไม่รอดหรอก ไม่มีกำลัง ไม่มีพลัง ไม่มีจริงๆ เพราะฉะนั้น ความพร้อมเพรียงของชนผู้เป็นหมู่ ย่อมยังผลสำเร็จ สัพเพสัง สังฆภูตานัง สามัคคี วุฑฒิสาธิกา

ฟังให้ดี ไม่ใช่ว่า ความแน่ของกูคนเดียว ย่อมยังผลสำเร็จ แม้จะให้ถูกยอดเยี่ยมด้วย แถมให้ด้วย แถมให้ เพราะงั้น มันไม่ได้นะ ความพร้อมเพรียงนี่ มันเป็นลักษณะซ้อนเชิง เป็นลักษณะที่เกิด ความลาดลุ่ม ได้ลำดับ ไปอย่างดี แล้วมีพลังไปเรื่อยๆนะ แล้วมันจะเกิดความประสาน เกิดกำลัง บอกแล้วว่า ผิดก็ผิดไปด้วยกัน ถ้าพวกเราไม่ใช่คนโง่ มันไม่มีผิดกัน จนเสียหายหรอก มันจะพลาด นิดๆ หน่อยๆ มันจะผิดไปบ้างก็ผิด แต่ส่วนมากมันจะไม่ผิดหรอก ปราชญ์รวมกันอยู่แล้ว มันก็ช่วยกัน ตัดสิน โดยเฉพาะเรามี อปริหานิยธรรม รู้จักการประชุม รู้จักเคารพ ความคิดของหมู่ ต่างคนต่างผสมผสานกันแล้วมาคิด แล้วก็เอาผลมติของหมู่มาตัดสิน เออ อันนี้มันเป็นมติหมู่ แล้วนะ แล้วเราก็ถอดตัวถอดตน ความเห็นนั้นน่ะ ไม่มีใครแกล้งหรอก ที่จะแกล้งเลว มีแต่พยายาม ที่จะอุตสาหะ พยายามที่จะใช้ความคิด วินิจฉัยอะไรออกมา เอาดีที่สุดมาใช้เท่านั้นแหละ

ต่างคนต่างช่วยกันคิดแล้วมีมติออกมา ก็เท่ากับพวกเรา นี่ ปรารถนาดีด้วยกัน แล้วก็ใช้ความฉลาด ที่เรามีกัน มาตัดสินมตินั้นออกมา มันไม่ค่อยพลาดหรอก ไม่ใช่กลุ่มของคนเลวๆโง่ๆ อะไรนี่นะ ก็เป็นคนฉลาดพอสมควร อย่านึกถือดีแต่ว่า กูนี่แหละเก่งกว่าเพื่อน เพื่อนใน ๑๐ คนนี่ รู้ยังไงก็สู้กูรู้ คนเดียว ไม่ได้ อย่าไปคิดอย่างนั้น อย่าไปคิดอย่างนั้น เรื่องของผลของการประชุม ผลของมติ แล้วเรา ก็ไม่เอาตัวตนเข้าไป เมื่อมีมติดีแล้ว ตัดสินออกมาแล้ว เอาผลของมตินี่ออกมาทำงานได้ดีๆ โดยที่ว่า ละตัวตนได้ เป็นการปฏิบัติธรรม ละตัวตน ได้ดีที่สุด และความเจริญ ก็จะเจริญไวที่สุด ไม่มีการถ่วงกัน ไม่มีการดึงทึ้งกัน มีแต่สนับสนุนร่วมแรง มีแรงมีร่วม มีกำลังที่จะไปได้เร็ว กันเลย ทีเดียว ลักษณะนี้ อาตมาเคยยกตัวอย่างของญี่ปุ่น ในญี่ปุ่นนี่ เขามีระบบ พอหัวหน้าหรือนายนี่ สั่งอะไร ต้องทำหมดเลย ตามทฤษฎี ตามหลักนี้ แล้วทำตามหมดเลย แม้ใครจะเห็นแย้ง ยังไง ไม่มีสิทธิ์ค้าน ทำตามไปแล้วกัน ถ้าผู้ใดเห็นแย้ง ผู้ใดเห็นว่า อะไรดีกว่าอีก เสนอเป็นโครงร่าง เป็นอะไรขึ้นมา วินิจฉัยกันอีก แล้วก็มาแก้ หัวหน้าก็ต้องยอมรับอีกในอนาคต แก้แล้วถึงจะได้ เพราะฉะนั้น ในระหว่างการงานนี่ ในระหว่างที่ทำนี่ หัวหน้าสั่งยังไง ทำไป ไม่ใช่มาแก้กลางคัน ไม่ใช่มาแย้ง ในขณะที่ทำงาน มันจึงเร็ว ญี่ปุ่นถึงเร็ว ๔๐ กว่าปี พัฒนาประเทศปรื้ดเดียว เร็ว กำลังสูง อันนี้สำคัญนะ

นี่พวกเรานี่ ไม่ละ ตกลงกันออกไปที่นี่แท้ๆ แล้วไปข้างนอก กูก็ยังไม่เห็นด้วยอยู่นั่นแหละ เอ็งจะทำ เอ็งทำของเอ็งไปสิ ข้าก็ทำของข้า เมื่อไหร่มันจะเจริญ ฟังตรงนี้ให้เข้าใจดีๆเถอะ ฟังตรงนี้ให้เข้าใจ ดีๆ เพราะฉะนั้น เรื่องผู้นำ เรื่องหัวหน้างาน หรือว่าการตกลงตามมตินี่ สำคัญนะ ตกลงตามมติ แล้ววางเลย ไอ้ที่บอกว่าเราวาง ไอ้ที่นั่นไม่เอาแล้ว เอามตินี้ละเด็ดขาดแล้ว ทำเลยลุย บอกแล้วว่า พวกเรา ไม่ใช่คนโง่ มติที่ออกมามันไม่ใช่เสียหายไปทีเดียวหรอก มันจะถูกมากกว่าผิด เพราะฉะนั้น ไม่ต้องห่วงหรอก มันจะเสร็จเร็วด้วย แล้วมันก็จะไปเป็นฐานระดับๆ เข้าไปเรื่อยๆ จริง มันอาจจะผิด ตรงที่ว่า มันยังไม่ดีที่สุด เราอาจจะมองไกลไป โอ้โห ดีที่สุด ตรงนี้ แล้วไม่เอาตามเรา ไปเอาตามแค่นี้ แค่นี้ก็ ดูเหมือนมันต่ำ ดูเหมือนมันไม่ถูกทีเดียว แต่มันเป็นขั้นตอนของมันนะ หมู่ฝูงนี่ จะมีปัญญา เพราะว่า เราศึกษาด้วยทฤษฎีเดียวกัน รู้จักเบื้องต้น ท่ามกลาง บั้นปลาย อย่างมีลำดับ หมู่ฝูง เขาก็จะรู้ เหมือนกับเรา แต่เราเอง เรานึกว่าเรารู้ แต่เราผิดพลาดก็ได้ เพราะฉะนั้น พวกเรานี่ ยังขาด ตกบกพร่องกันอยู่ตรงนี้ ยังไม่พยายามที่จะให้มันเป็นหมู่เป็นมวล ยังมีอัตตามานะ ไอ้กิเลส อัตตา มานะของคนไทย ทำไมมันมากจังก็ไม่รู้

คนประเทศอื่น อาตมาก็เห็นว่าเขาก็มี แต่เขาไม่เห็นมันมาก เหมือนคนไทยเลย คนไทยเรามันอัตตา มานะ มันเยอะจังเลย ก็ไม่รู้ โอ้โห เจ้าประคุณเอ๋ย ไอ้เรื่องทางตะวันตก เรื่องกามมาก อาตมาก็เห็น นะ แต่อัตตามานะ เขาไม่ค่อยมาก เขาถึงเจริญไว แต่ไอ้เรื่องของไทยนี่ จะว่ากามมาก อาตมาก็ว่า กามไม่เก่งเท่าเขาหรอก นี่ เลียนแบบเขามาทุกวันนี้ ส่งเข้ามาตามเมล์ทุกวันนี้ กาม แต่อัตตามานะ นี่เจ้าประคุณเอ๋ย มาเรียนรู้กับประเทศไทยนี่เถอะ ก็มีมากเหลือเกิน ไม่รู้ไปขุดไปค้น ไปสะไปสมมาไว้ ตั้งแต่ ปางบรรพ์ไหนก็ไม่รู้ มันมากจริงๆ อัตตามานะของคนไทย มันช้าเพราะเหตุนี้ อัตตามานะนี่ มันช้าจริงๆ แล้วกามนี่ เขาเคยวิจัยว่า กามนี่พาให้เกิดการสร้างสรรที่ดีด้วยซ้ำ ถ้าไม่มีกาม ไม่มีความเจริญ เขาเอากามนี่เป็นเครื่องช่วย เพื่อที่จะให้รังสรรค์ เอาเป็นเครื่องล่อ จริงนะ ฟังๆดูแล้ว ยังเข้าท่า ยังพอมีประโยชน์ แต่อัตตามานะ เจ้าประคุณเอ๋ย มันไม่ได้ช่วยให้เจริญงอกงามเร็วไว อะไรเลย มีแต่ช้ากับช้า อืดกับอืด มีแต่หนืดอยู่นั่นแหละ ไม่มีการเจริญขึ้นได้ง่ายๆจริงๆ เลยตัวนี้น่ะ

ถ้าเราชาวอโศกลูกพระพุทธเจ้านี่ ไม่เข้าใจตัวอัตตามานะแล้ว แก้อัตตามานะไม่ได้ดี เหมือนคนไทย ทั้งหลาย แก้ไม่ได้ เมืองไทยก็ไม่มีหวังอะไรทั้งนั้น แต่พวกชาวอโศกเรานี่ สามารถแก้อัตตามานะ เราได้ ไม่ถือตัวถือตน ไม่ถือดิบถือดีอะไรกันนัก เชื่อกัน ฟังกัน มีมติกัน ใช้ที่ประชุมเป็น รู้จักการ ปล่อยวางกันจริง เหมือนอย่างลักษณะของชาวต่างชาติเขา อย่างที่ว่านี่ ชาวยุโรป ชาวอเมริกา อะไร ก็แล้วแต่ พวกนี้เขาอัตตามานะเขาไม่มี อิสรเสรีภาพ ฟังกัน แล้วก็ตัดสินกัน แล้วก็กระทำ เขาก็วาง ก็ปล่อยได้ดี แม้กามเขาจะจัดอย่างที่ว่า แต่ว่าอัตตามานะเขาไม่ค่อยมาก เขารู้สึกมีระเบียบ เรียบร้อย ยอมกันได้ อะไรต่ออะไรกันได้ มีไอ้โน่นไอ้นี่ ดูสังคมดี อัตตามานะมากนี่ สังคมไม่ค่อยดีนะ อัตตามานะมาก สังคมไม่ดี อัตตามานะน้อย สังคมดี

นี่ก็วิเคราะห์วิจัยอะไรต่ออะไรเพิ่มเติม อาตมาว่า อาตมาวิเคราะห์หลายอย่างวันนี้ แล้วเรื่องหลัก ที่อัตตามานะ อาตมาพูดอยู่มาก แล้วก็วันนี้ ก็ขอยืนยันว่า อาตมาไม่ได้เข้าใจผิดหรอก อัตตามานะ ของคนไทยนี่ มันมากมันยาก พวกเรานี่ ทำอะไรมาก็พอสมควร ลดอัตตามานะนี้เบื้องต้นมา ก็พอสมควร แต่อัตตามานะมันเสริมซ้อนนะ พอเราลดอัตตามานะอันนี้ได้ แล้วก็ได้ดีขึ้นมา พอได้ดีมานี่ เราไม่รู้ตัวง่ายๆ แล้วยิ่งได้ดี นี่คือการหลงดี หลงความดี ติดดีนี่แหละ มันซ้อนขึ้นมา เพราะมันได้ดีจริงๆ มันจึงมีอัตตามานะจริงๆ มันซ้อนทวีขึ้นมาโดยไม่รู้ตัว จะต้องระวังเอาไว้เสมอ เลยว่า เราได้ดีแล้ว อย่าหลงตัวดีนะ ได้ดีแล้ว พยายามอย่าหลงถือตัวถือดี มันซ้อนเชิงจริงๆ แล้วคน ที่มีจริงนะ ไม่รู้ตัวหรอก คนที่รู้ตัวนั้นน่ะ ก็ยังมีโอกาสที่จะเจริญได้น่ะ คนที่ไม่รู้ตัวจริงๆน่ะ คนมี จริงๆไม่รู้ มันไม่รู้ตัวจริงๆ แม้จะได้ดีอะไรขึ้นมายังไง แล้วยิ่งไม่รู้ตัวว่ามีอัตตา มานะซ้ำซ้อน ซ้ำซ้อนแล้วไปได้ติด ขนาดหนึ่งแล้ว ทีนี้ก็เจริญไม่ออกแล้ว เจริญไม่ได้แล้ว ติดตังอยู่ตรงนั้นแหละ เพราะว่ามันหยิ่งผยอง มันใหญ่ มันไม่ฟังใคร มันเข้าใครไม่ได้ มันก็จะทำอาละวาด ตามที่ตัวเอง มีภูมิ ตัวเองก็มีอยู่ของตัวเอง หนักเข้า เพื่อนก็ไม่มี ฝูงก็ไม่มี ใครก็ไม่มี เข้ากับใครก็ไม่ได้ แล้วมันจะเจริญอะไรได้

สัจธรรมของพระพุทธเจ้านี่เป็นไปเพื่อความรวม เพื่อความสามัคคี เพื่อการเป็นภราดรภาพ เพื่อ ความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน หลายคนทุกคนนี่แหละมารวมกัน เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ประสานกัน เหมือนกับคนๆเดียว วันฟอร์ออลล์ (one for all) ออลล์ฟอร์วัน (all for one) มันอย่างนั้น จริงๆนะ นี่เราทุกวันนี้ได้ดีขึ้นมาไม่ใช่น้อย แต่มันก็ยังมีอีกมาก ที่ยังไม่ดี ที่เราจะต้องแก้ไขปรับปรุงนะ อาตมา ก็มีหน้าที่ที่จะต้องพยายามพัฒนา สิ่งที่มันยังไม่ดีต่อ ยังไม่ดีเพิ่ม แต่ดีมาแล้วก็ดีละ แต่อย่าไป ยึดติด นอกจากไม่ยึดติดแล้ว ก็จะต้องปล่อยตัว ปล่อยตน อย่ายึดตัว ยึดตน อะไรมากนัก เราก็พยายาม ที่จะประสาน พยายามที่จะอ่อนน้อมถ่อมตน อปจายนมัย เวยยาวัจจมัย บอกแล้วว่า ตัวบุญกิริยาวัตถุ ๒ ตัวนี่ ต้องถ่อมตน ต้องขวนขวายอุตสาหะ ไม่ใช่ ช่างมันเถอะ ไม่ขวนขวาย อีกแล้ว แค่นี้ข้าก็ดีแล้ว เลยหลงตัวว่าดีมากเสียด้วย หมดท่าเลย จบอยู่ตรงนั้นละ คนนั้นน่ะ ไม่ใช่จบสูงสุดนะ จบติดแป้นอยู่ตรงนั้น ไม่เจริญต่อหรอก

เราจะต้องพยายามจริงๆเลยว่า ต้องอ่อนน้อมถ่อมตน ออกมา ไหน ที่ไหน เขามีดีอีก คนไหนเขาว่าต่ำ ว่าไม่ดี ก็ไปดูเขาจริงๆ เขามีดี จริงๆนะ หาดีจากคนอื่นให้ได้ ไม่ใช่ไปมองแต่เขาว่า ไอ้นี่มันไม่ดีเท่ากู ไอ้นี่มัน ไม่ดีเท่ากู ไอ้นี่มันไม่ดีเท่ากู อันไหนมันดีกว่าเราจริงๆ ในคนที่นึกว่าเขาต่ำกว่าก็ตาม เป็นคน ที่นึกว่า เขาต่ำกว่าก็ตาม เราต้องพยายามจริงๆ ทำความเข้าใจด้วย ปัญญาอันยิ่งว่า อ๋อ อันนี้เขา ดีกว่า จริงๆนะ เขาเจริญ เพราะความลึกซึ้งของธรรมะนี่ มันมากมายหลากหลาย มันลึกซึ้งจริงๆ อย่าไปดูถูกดูแคลน แม้แต่เด็กๆ เล็กๆ หรือคนที่เรานึกว่าเขาโง่กว่าเรา ก็ตาม เราไปดูถูกใคร ไม่ได้หรอกนะ

อาตมาเคยพูดว่าปราชญ์นี่จะได้ ปราชญ์นี่จะเจริญ จะได้สิ่งที่เจริญ จากคนที่เป็นปราชญ์ที่ยิ่งกว่า กับคนที่โง่กว่าตน คนที่เจริญกว่าตัวเองจริงๆ แน่นอน ปราชญ์ก็ย่อมได้จากผู้นั้นแน่ ทุกคนก็ย่อมได้ จากผู้เจริญกว่าเรา จริง ก็ แน่ละ และจะได้จากผู้ที่โง่กว่าเราด้วย ได้จากทุกคนทั้งหมด ปราชญ์จะได้ จาก ทุกๆคนน่ะ ถ้าผู้ที่ไม่ใช่ปราชญ์ จะไม่ได้จากใครเลย แม้แต่คนที่เจริญกว่าเราจริง ก็ยังไม่ได้ จากเขา เพราะผยอง นึกว่าตัวเองแน่กว่าเขาแล้ว ป่วยการกล่าวไปไย กับคนที่นึกว่าโง่กว่าเรา จ้างก็ไม่เอากับเขาหรอก ปาดไม่ใช่ปราชญ์ พวกนี้น่ะ พวกปาด จ้างก็ไม่เอาจากเขา ดูถูกดูแคลนเขา ก็ขนาดคนที่แน่กว่าตัวเอง ก็ยังไม่ นึกว่าใครแน่กว่าตัว มันใหญ่เหลือเกิน มันก็ไม่เอาอะไรจากใครเขา

งานการเราก็มี กิจการเราก็เยอะ การจะสัมพันธ์สัมผัสบทฝึกหัด ที่เราจะต้องกระทำ จะได้กระทบ สัมผัสทางจริตนิสัย ลีลาอะไรก็แล้วแต่ ที่เราไม่ชอบใจ ที่เราไม่พอใจ ก็ต้องศึกษาจริงๆ อย่าไปนึก อย่างนั้น อย่าไปนึกไม่พอใจ ไม่ชอบใจเป็นอันขาด ความไม่พอใจ แม้แต่เสี้ยวธุลี อะไรใดๆ ทั้งนั้น บอกแล้ว บอกเป็นกรรมฐานมาตั้งนานแล้ว อย่ามีในหัวใจ ให้หมดเลย ความไม่ชอบใจ ไม่พอใจอะไร พยายามเกิดฉันทะ เกิดยินดี อะไรๆก็พยายามฉันทะกับเขาให้ได้ ให้ได้จริงๆ เข้าได้ ไม่เช่นนั้น เท่ากับ ต้านเราเอาไว้ ไม่ให้ทะลุทุกแห่ง ฟังภาษาตรงนี้ให้ออก เราไม่ชอบตรงนี้ เราก็ไม่เข้า มันก็ไม่ทะลุ แค่นี้เราก็ไม่เข้าแล้ว ทำไมต้องไม่ชอบ เพราะในโลกนี้ ไม่มีพระอรหันต์เจ้าทุกข์ ไม่มีความไม่ชอบเลย ในใดๆ เข้าได้ทุกแห่ง สัมผัสได้ทุกที่ เพราะฉะนั้น จะเหลือไม่ได้เลย ว่านี่เราไม่ชอบ เราไม่เอา ไม่เข้า นั่นล่ะ เป็นการทำให้ตัวเองช้า ทำให้ตัวเองช้า ต้านตัวเองไว้ เป็นความโง่ ที่ทำให้ตัวเองเดินช้า เจริญช้า เพราะฉะนั้น ความไม่ชอบใดๆ ในอะไรก็แล้วแต่ จะเป็นสิ่งของ จะเป็นบุคคล จะเป็น กรรมกิริยาของบุคคล จะเป็นอะไรก็ตามเถอะ เราจะต้องพิจารณาว่า นี่มันเป็นพิษเป็นภัยจริงๆ เราก็เอ้า เราอย่าเพิ่งเข้าไป ถ้ามันไม่เป็นพิษเป็นภัย เข้าไปดูนะ คนนี่มันไม่เป็น คนนี่จะเป็นพิษ เป็นภัย ต่อเมื่อมันเจตนาร้ายต่อกัน ถ้าไม่เจตนาร้ายต่อกัน มันไม่เป็นพิษเป็นภัยแก่กัน ง่ายนักหรอก เข้าไปดูซิ ไปศึกษา ไปสัมผัสสัมพันธ์เรียนรู้ ไปทำความประสาน ประสานให้ได้ดูซิ ถ้ามีความตั้งใจ อย่างนี้เท่านั้นแหละ

พวกเราในอโศกนี่ จะเจริญขึ้นอีกไม่ใช่น้อยเลย แต่แค่ปลดตรงที่ว่า ไอ้ตรงนี้ เราไม่ชอบ เราไม่เอา เราไม่เข้า แค่นี้ปลดแค่นี้ เอา อย่าไปเป็นอย่างนั้น ปลดก็หมายความว่า อย่าไป เป็นอย่างนั้น เอา ลองเข้าดู ประสานดู คนก็ตาม คนนี้เราไม่ชอบ ก็เข้าดู สัมผัสสัมพันธ์ดูไป เราจะจัด กระบวนท่า ยังไง ที่เราไม่ชอบกันนี่ละ เราจะจัดกระบวนท่ายังไง ให้มันเข้ากันได้ มันก็เป็นการปรับ ปรับใจ ปรับกิริยา อย่างน้อยใจของเรา ก็เลิกความไม่ชอบออกก่อน เลิกได้ไหม ถ้าได้จริงๆนะ มันก็เข้าได้ ถ้าไม่ได้ เข้าไปประเดี๋ยวก็รู้ตัว เข้าไม่ได้ อึดอัดขัดเคืองทรมาน แต่ถ้าวางได้นะ ความไม่ชอบใจนี่ วางได้จริงๆ เข้าไปก็ไปไม่อึดอัดไม่ขัดเคือง มีแต่จะปรับขบวนท่า ว่า จะเข้ากันได้อย่างไร แล้วมัน ก็จะประสานกัน เมื่อประสานกันได้ มันก็ร่วมกันสร้างสรร ร่วมกันทำ ร่วมอะไร จะได้เรียนรู้ ความสงบก็เกิด ความสามัคคีก็เกิด พลังสร้างสรรก็เกิด ความเจริญก็เกิด เร็วขึ้น เท่านั้นเอง

เอาไปทำดูนะ ไอ้ที่พูดนี้ ก็พูดได้แต่ภาษา ได้แต่บอก เอาไปทำ พยายามจริงๆ ทำได้ก็ได้ที่เรา บอกแล้ว ต้องรู้จักกรรม ต้องเชื่อว่า กรรมเท่านั้นแหละ ที่จะทำให้เราเจริญ กรรมศรัทธา วิปากศรัทธา สั่งสมผล สั่งสมวิบาก สั่งสมไป ทำไปเรื่อยๆ แล้วเราต้องทำเอง กัมมัสสกตาศรัทธา ต้องเชื่อว่า เรานี่ทำเอง คนอื่นทำแทนเราไม่ได้หรอก เราจะไปเข้ากับคนนี้ เข้าไม่ได้ ไอ้คนโน้น ไปทำแทนหน่อย ไปเข้าแทนหน่อย มันจะไปได้ยังไง เราต้องเข้าเอง กัมมัสสกตา เราต้องฝึกฝนเอง กระทำเอง รู้เอง เป็นเอง ได้เอง อาตมาว่า นี่เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งนั้นแหละ กรรมศรัทธา วิปากศรัทธา กัมมัสสกตาศรัทธา ศรัทธาในการกระทำ ศรัทธาในผลการสั่งสมวิบาก สั่งสมของๆตน กัมมัสสกตาศรัทธา ศรัทธาว่าตนต้องทำเองเป็นเองนี่ ได้เองนี่ เราเชื่ออย่างนี้นี่ อาตมาเชื่อว่า นี่เป็น คำสอนของพระพุทธเจ้า เป็นตถาคตโพธิ เป็นคำตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า เป็นคำสอนของ พระพุทธเจ้า คุณเชื่อไหม อาตมาว่าอาตมาพูดนี่ ของพระพุทธเจ้าท่านสอนอย่างนี้

แม้อาตมาไม่ใช่พระพุทธเจ้า อาตมาก็ว่าอาตมาเอามาจากของพระพุทธเจ้า มาพูดให้คุณฟัง คุณจะเชื่อ หรือไม่เชื่อ บังคับกันไม่ได้หรอก อาตมาก็พูดไปแล้ว ใครเชื่อ แล้วใครจะดำเนินการ ปฏิบัติ ประพฤติตามความเชื่อนี้ ก็เร่งมือเอา กำกับตนเอา บังคับตนเอาเอง ดำเนินเอาเอง คนจะได้แต่เข้าใจ แต่ไม่รู้กรรมของตนเองนี่นะ เข้าใจเข้าใจดีๆ แต่กรรมของตนเอง ไม่ค่อยรู้ แล้วก็ไม่ ค่อยทำ ไม่ค่อยพยายามเสริมกรรม ไม่พยายามก่อกรรม ไม่พยายามกระทำ ได้แต่รู้ แล้วตัวเอง ก็รู้เท่าเก่า ไม่ใช่รู้เท่าเก่า รู้เพิ่มด้วย รู้มาก รู้มากๆ แต่กรรมไม่เพิ่ม การก่อกรรม หรือการที่กระทำ กรรมนั้น ให้มันดีขึ้น ตามที่เราได้รู้ คนนี้ก็ได้แต่รู้ไป ตลอดโลกแตก เพราะฉะนั้น กรรมจึงสำคัญมาก กรรมนอกจากรู้แล้วนี่ กระทำนี่สำคัญมาก ต้องเพิ่ม ต้องเขยิบ ตรงที่กรรม ต้องการกระทำนี่ ก่อกรรม เป็นกุศลเพิ่ม กุศลเพิ่ม กุศลเพิ่ม เพราะฉะนั้น การเสริมรู้นี่ เราก็ได้เสริมรู้กันอยู่เสมอ เทศน์กันทุกวัน บรรยายกันทุกวัน ไม่ใช่ว่าไม่บรรยาย ถึงแม้ว่าอาตมา ไม่ลงมาบรรยาย ก็เอาเท็ปมาเปิดซ้ำบ้าง เปิดใหม่บ้าง เทศน์อาตมา ก็ฟังอยู่ ไม่ได้หยุดไม่ได้หย่อนนะ มันก็เกิดอินทรีย์ เกิดพละอยู่ ถ้าใคร เห็นว่า แม้การฟังธรรม เกิดอินทรีย์ เกิดพละ เกิดกำลัง อย่างแท้จริง เราก็จะเห็นจริงเอง เข้าใจเองนะ

เอาละ อาตมาได้เทศนามาจนถึงเวลา ๔ โมง