ปัจฉิมลิขิต

ดอกไม้ทุกดอกให้ความสวยงามสดชื่นแก่โลก แต่ดอกหญ้าดอกน้อยนิดริมทาง ท้าทายสายลม และ แสงแดด อย่างทระนงและอดทน สมถะอย่างงดงาม เมื่อก้มลงดูชิดใกล้ จะพบอะไร หลายอย่าง ที่ดอกไม้อื่นไม่มี
อุษา เกสรสุคนธ์
ผู้อ่านก็มีส่วนช่วยรดน้ำให้ดอกหญ้าสดชื่นงดงามอยู่เสมอ

ดอกเอ๋ยดอกหญ้า
ดอกหอมฟุ้งถึงฟ้าถึงสวรรค์
รากติดดินใบติดลมดอกชมตะวัน
แผ่รังสีสุขปันนับพันปี
ลำต้นยาวร้อยสามอันดับสืบ
ทแยงคืบสองทับอันดับที่
คนมีบุญสัมผัสสัมพันธ์เท่านั้นเท่านี้
ดอกหญ้าธรรมเหนือมาลตีบัวตองเอยฯ
ทิวเรือง ไทยเขียว

ความเอ๋ยความรัก
แจ้งประจักษ์ใจมิตรสนิทสนม
สื่ออักษรสุนทรธรรมารมณ์
จึงชื่นชมเชิดชูช่วยยินดี
อาจพลาดพลั้งพิมพ์ผิดหรือคิดแปลก
อาจต่างแผกภาพประกอบไม่ชอบสี
อาจออกช้ากว่ากำหนดโปรดปรานี
ขอให้ปรีดิ์เปรมใจได้บุญเอย

ความอดทนของคนเราก็มีที่สิ้นสุดอยู่เหมือนกัน มันคงยังไม่ถึงเวลา
พรรณิภา ณ ลำพูน
ไม่มีที่สิ้นสุดหรอกค่ะ ถ้ามีความรัก และจะไม่ต้องอดทน ถ้ากล้าให้อภัย อาจจะยาก แต่ทำได้

ตอนนี้ครอบครัวมีปัญหาเรื่องเงิน ท่าน(บิดามารดา) ก็ยังซื้อหวยอยู่ ข้าพเจ้าควรทำอย่างไรให้ท่านเลิกได้
ยุภาพร สีหานาท

ลูกจะเปลี่ยนแปลงพ่อแม่ เป็นเรื่องยากจริง ๆ มุ่งมั่นปฏิบัติตน อยู่ในศีลในธรรม ให้ดีที่สุด เฉพาะตนก่อน ก็แล้วกันนะคะ ถ้ามีโอกาสพูด ก็ขอร้องท่าน วันนี้ขอร้องแล้ว พรุ่งนี้ก็ขอร้องอีก วันต่อไป ก็ยังขอร้อง ทำใจเหมือนคนที่สวดมนต์อ้อนวอนพระเจ้า ตราบใดที่ท่านยังไม่ปรานี ก็สวดต่อเรื่อยไป ความมั่นคง ในศีลของเรา ความปรารถนาดีของเรา คงจะทำให้ท่านมีกำลังใจที่จะชนะ ตนเองสักวันหนึ่ง

อยากให้ดอกหญ้าเปิดโอกาสให้ครูเขียนถึงลูกศิษย์ที่ครูประทับใจบ้าง เพราะจะเกิดประโยชน์คือ เมื่อนักเรียน ได้อ่าน ก็จะรู้สึกว่า อยากทำตัวดีให้ครูประทับใจบ้าง
มณีประภา สกุลลักษณ์

เขียนมาเลยค่ะ ยินดีอย่างยิ่ง คุณครูมณีประภา เสนอชื่อคอลัมน์ ว่า "นักเรียนที่ครูประทับใจ" ดิฉันเสนอ "ลูกศิษย์ที่รัก" ผู้อ่านท่านอื่นมีความเห็นอย่างไร เขียนไปบอกกันบ้างนะคะ แล้วก็ช่วยกันเขียน ถึงลูกศิษย์ ของท่าน มาได้เลยค่ะ ไม่จำเป็นต้องเป็นเด็กดีเท่านั้นนะคะ ลูกศิษย์ตัวแสบ บางทีก็ทำให้ครู ลืมไม่ลง เหมือนกัน และยิ่งภูมิใจเมื่อเขาเปลี่ยนแปลงตัวเองได้

ขอคำแนะนำในการทำชาตะไคร้ด้วย เพราะที่บ้านมีต้นตะไคร้เยอะ
สมศักดิ์ พุทธิวงศาสุนทร
มีผู้แนะนำมาว่า ถ้ามีเครื่องบด ใช้เครื่องบดตะไคร้ ถ้าไม่มี ก็ซอยตะไคร้ ตากแดดให้แห้ง นำไปคั่ว เก็บใส่ภาชนะ เวลาชง ใช้น้ำร้อนแช่ทิ้งไว้ ๕ นาที จะได้กลิ่นหอมเวลาดื่ม

อยากให้ดอกหญ้ารวบรวมเรื่องราวเกี่ยวกับ
๑. สมุนไพรที่มีประโยชน์ต่อการบำรุงร่างกาย การรักษาโรค วิธีใช้ และสรรพคุณ
๒. การประกอบอาหารโดยใช้สมุนไพรประกอบ
๓. การทำไร่นาสวนผสม/ การใช้ปุ๋ยธรรมชาติ (จุลินทรีย์) ชนิดต่าง ๆ (และการทำด้วย)
๔. การทำแชมพู / สบู่ / น้ำยา ล้างจาน / การทำชาต่างๆ เช่น ชาตะไคร้ หญ้าหนวดแมว ฯลฯ
นรินทร์ ชุมภู

ดิฉันก็มีความคิดเหมือนคุณนรินทร์ แต่เราไม่มีข้อมูลของเราเอง จะไปลอกจาก หนังสือเล่มอื่น มาพิมพ์ ก็ผิดกฎหมาย ลิขสิทธิ์ ขอร้องให้คนที่ทำงานเหล่านี้ เขียนบันทึกไว้ เป็นความรู้ ของบ้านเมือง ก็ยังไม่มีใคร อาสาเขียน มีคนแนะนำ ให้ดิฉันไปดูเขาทำงาน แล้วก็สัมภาษณ์เพิ่มเติม ให้ครบถ้วน เหมือนการทำวิจัย เชิงคุณภาพ ก็ไม่รู้เมื่อไร จะมีเวลาได้ทำดังว่า ณ วันนี้ ก็มีแต่ความตั้งใจว่า จะทำ แต่ไม่อาจทราบได้ว่า เมื่อไร

ในหนังสือดอกหญ้าน่าจะมีคอลัมน์อธิบายศีล การรักษาศีล หรือเรื่องจริงจากการปฏิบัติศีล จะได้เป็นการแนะนำ ที่สามารถ ปฏิบัติได้จริง เขียนเรื่องการต่อสู้กิเลส (วิปัสสนา) ในใจ ของแต่ละคน แต่ละเรื่อง ให้ได้อ่านและรู้ เพื่อเป็นแบบอย่างในการปฏิบัติ ที่มีแพ้-ชนะกิเลส ในแต่ละขณะ แต่ละวัน
ธเนศ รักประชาธรรม

เป็นอีกเรื่องหนึ่งที่ควรทำ และยินดีที่จะทำ คิดว่าจะใช้วิธีสัมภาษณ์ผู้ปฏิบัติธรรมแต่ละคน ในการต่อสู้ กับกิเลสแต่ละเรื่อง แล้วนำเสนอตามอาการของกิเลส หรือตามหลักการปฏิบัติ แต่ละหัวข้อธรรม รอให้ทำงาน ที่คั่งค้างอยู่ มากมายทุกวันนี้ สำเร็จเสร็จสิ้น ไปเมื่อใด จะเริ่มปฏิบัติการ ทันทีค่ะ สัญญา

หากมีสตางค์ จะคิดถึงพ่อแม่ก่อนการทำบุญกับพระ รู้สึกว่าเรายังให้พ่อแม่ได้ไม่มากเท่ากับที่ท่านเลี้ยงเรามา เวลาจะทำบุญ จะมีความคิดว่า ที่บ้านพ่อแม่จะอยู่อย่างไร จะกินอะไร แต่ไม่ได้หมายความว่า ไม่ทำบุญเลย จะทำทุกครั้ง ที่มีโอกาส แต่ไม่ใช่จำนวนเงินมากมายนัก อยากทราบว่า การไม่ศรัทธา ในพระสงฆ์นั้น เป็นบาปหรือไม่ ไม่ใช่ไม่ศรัทธา ทุกรูปนะคะ แต่บางรูป ที่ประพฤติตัว ไม่เหมาะสมเท่านั้น
พรพิมล ว่องไว

ขออนุญาตแก้ไขการใช้คำว่าพระสงฆ์นะคะ คำว่า "สงฆ์" หมายถึง หมู่ภิกษุ เวลาพระภิกษุ ประชุมทำกิจ ของหมู่ เราเรียกว่า ประชุมสงฆ์ กิจของสงฆ์เรียกว่า สังฆกรรม พระภิกษุ ในประเทศไทย ทั้งหมด เรียกว่า คณะสงฆ์ไทย สงฆ์จึงเป็นคำรวม เป็นองค์ประกอบหนึ่ง ของศาสนา ดังที่เราทราบกัน อยู่แล้วว่า พุทธศาสนา ประกอบด้วยพุทธ ธรรม สงฆ์ พระพุทธเจ้าก็ทรงสอน ให้เรามีพระพุทธ พระธรรม และ พระสงฆ์เป็นที่พึ่ง แต่เราต้องเข้าใจ ให้ชัดแท้ว่า ไตรรัตน์นั้น หมายถึงอะไร แน่นอน ว่าไม่ได้ หมายถึง แค่องค์พระพุทธเจ้า คัมภีร์พระไตรปิฎก หรือหนังสืออธิบายธรรม ทั้งหลายทั้งปวง และ พระภิกษุเท่านั้น ความหมายที่ ลึกซึ้งกว่านั้นคือ คุณลักษณะของ พระพุทธองค์ คำสอน และผู้สืบทอด คุณลักษณะ และคำสอน ของพระองค์ ฉะนั้น ความเคารพศรัทธา ต่อพระสงฆ์ ก็คือ เคารพศรัทธาผู้ สืบทอด คุณลักษณะ และคำสอน ของพระพุทธองค์ ส่วนพระภิกษุแต่ละรูป เราก็ปฏิบัติต่อท่าน ตามสมควร แก่ฐานะ สมมุติ

เราจะศรัทธาใครหรือไม่ศรัทธาใคร ไม่ใช่เรื่องบุญหรือบาป แต่เป็นต้นทางที่จะนำไปสู่บุญบาป ถ้าศรัทธา ผู้ที่ปฏิบัติดี เข้าไปเคารพ นบนอบฟังคำสอนและปฏิบัติตาม จึงได้สร้างบุญใส่ตัว ถ้าไปศรัทธาคนผิด เชื่อถือ คล้อยตาม ก็เป็นบาป ที่ทำให้ตัวเอง

ส่วนเรื่องการทำบุญทำทาน วันหนึ่งดูโทรทัศน์ มีคนให้สัมภาษณ์ว่า ทุกเดือนเขาจะแบ่งรายได้ ส่วนหนึ่ง สำหรับทำบุญ ทำทาน อะไรก็ได้ตามความเหมาะสมในแต่ละคราว แล้วเขาก็สอนลูก ด้วยว่า ให้แบ่ง เงินเดือน ๕ % หรือ ๑๐ % เพื่อ "ให้" เพื่อช่วยเหลือคนอื่น ทุกเดือน ดิฉันว่า เป็นความคิดที่ดี น่าจะทำตาม เลยเอามา เล่าสู่กันฟังค่ะ

พยายามนั่งทำสมาธิ แต่ดิฉันแปลกใจ ทำไมดิฉันรู้สึกเหนื่อย เวลานั่งทำสมาธิ หรือว่าดิฉันทำไม่ถูกวิธี ช่วยแนะนำด้วยจะขอบคุณมากค่ะ
นิศาชล โนโชติ

คุณนิศาชลไม่ได้บอกว่า ที่เคยทำ ทำอย่างไร แต่จากประสบการณ์อันน้อยนิดของตนเอง ตอนหัดใหม่ ๆ ก็เหนื่อยเหมือนกันค่ะ เพราะต้องควบคุมจิตใจที่ท่านเปรียบไว้แล้วว่าเหมือนลิง พอจิตเคลื่อน เราก็ต้องจับ กลับมาให้อยู่กับกสิณ ที่เรากำหนดไว้ เช่น ลมหายใจ หรือพระพุทธรูป เป็นต้น พอเหนื่อยก็จะหลับ ต้องปลุกจิตขึ้นมา ไม่ให้หลับอีก นี่วิธีหนึ่ง

อีกวิธีหนึ่งคือตามดูจิต คราวนี้ปล่อยจิตไป ไม่บังคับให้จิตนิ่ง แต่ตามดูว่าไปที่ไหน คิดเรื่องอะไร เป็นกุศล หรืออกุศล ถ้าเป็นกุศลก็อนุโมทนากับตัวเอง ถ้าเป็นอกุศล ก็อบรมจิตตนให้เข้าแนวกุศล

ดิฉันเคยทำแค่สองวิธีนี้ นานมาแล้ว เดี๋ยวนี้ไม่ได้ฝึกฝนอีกเลย แต่ได้ประยุกต์ใช้วิธีที่สอง ในชีวิตประจำวัน ไม่ว่า จะทำอะไร ก็ตามดูจิตว่าอยู่กับกุศลหรืออกุศล ทำไม่ได้ตลอดเวลาหรอกนะคะ เพราะสติ ยังไม่แข็งแรงพอ ต้องพยายาม ต่อไปค่ะ

ฉันเองเกิดมาในครอบครัวที่ยากจน แต่พวกเราไม่เคยจนความพยายาม ความมานะอดทน ฉันเป็นคนเดียว ในบรรดาพี่น้อง ที่ได้เรียนอยู่ ในท่ามกลางพี่ๆ น้องๆต้องทำงานหาเงิน มาส่งเสียทางบ้าน แต่ฉันไม่เคย รบกวนใดๆ ทางบ้าน และพี่น้อง ฉันเป็นเด็กเงิน กู้ยืมกองทุน กู้ยืมเพื่อการศึกษา ต้องบริหารเงินตรงนี้ จนพอใช้ บางครั้งคิดว่า ตัวเองเป็นตัว ถ่วงครอบครัว หรือทำให้ทุกคน ในครอบครัวลำบาก หรือเปล่า บางครั้ง น้อยใจมาก
สุจิตรา ศิริการุณย์

หนูสุจิตรายังดีกว่าดิฉันมาก แม่กับพี่สาวต้องทำงานหนักเพื่อ จะได้มีรายได้มาก พอส่งดิฉันกับน้องๆ เรียน หนูยังสามารถ ทำงานหาเงิน เรียนเองได้ ดีมาก น่าจะภูมิใจ ในตัวเอง ขณะที่เด็ก อีกจำนวนมาก นอกจากจะใช้เงินพ่อแม่ ในการศึกษาเล่าเรียนแล้ว ยังแบมือ ขอเงินไปถลุง ในทางที่ผิด อีกด้วย
ความจน ทรัพย์สินเงินทอง ไม่ใช่เรื่องที่น่าน้อยใจนะคะ จน น้ำใจจนความคิดสิคะ น่าสงสาร ยิ่งกว่า มากเลยค่ะ

กำลังรวมกลุ่มเกษตรกร เพื่อทำเกษตรไร้สารพิษ โดยใช้ ปุ๋ยอินทรีย์ที่ช่วยกันผลิตขึ้นใช้เอง จะได้บริโภคผักอย่างสบายใจ ไม่กังวลสารพิษอีกต่อไป
เจริญ สุขราช
อนุโมทนาสาธุค่ะ ก้าวหน้าไปถึงไหนแล้ว เล่าสู่กันฟังบ้างนะคะ

อ่านดอกหญ้าแล้วรู้สึกว่าตัวเองไม่มีค่า และยังติดกิเลสอยู่มาก มองเห็นตัวเองชัดเลยว่า ยังไม่เป็น "มนุษย์" เป็นเพียง "คน" เท่านั้นเอง
สุภา ศิริบุญ
ถ้าอย่างนั้น ผิดเป้าประสงค์ของดอกหญ้าแล้วล่ะค่ะ อ่าน ดอกหญ้าแล้วต้องเห็นคุณค่าใน ตัวเอง มากขึ้นสิคะ ว่าเราสามารถทำได้ พัฒนาตัวเองได้ คนอื่นเขายังทำได้ หนึ่งสมอง สองมือ สองเท้า เหมือนกัน ไม่ได้โง่ได้ฉลาดกว่ากันเลย

อย่าหวังสูงค่ะ เริ่มเปลี่ยน แปลงตัวเองทีละเล็กทีละน้อยเท่าที่พอมีกำลัง เวลาผ่านไป กลับมามอง ตัวเอง อีกที อาจจำตัวเองไม่ได้ก็เป็นได้ เมื่อวันสงกรานต์ที่ผ่านมา ดิฉันยังแปลกใจตัวเองเลยว่า เกือบจะจ ำวิถีชีวิตแบบเดิมๆ ไม่ได้ ทั้งๆ ที่กว่าจะเปลี่ยนตัวเองได้แต่ละเรื่องกินเวลาเป็นปี บางเรื่อง ต้องไปนั่งร้องไห้ พร่ำรำพันทุกข์ให้ ผู้หลักผู้ใหญ่ฟัง บางเรื่องต้องมีคนรับฟัง ความทุกข์ของเราหลายคน เลย บางคน ต้องฟังหลายรอบ

พวกเราคณะทำงานดอกหญ้า ก็ไม่ได้ดีเด่นอะไรมากมายหรอกค่ะ ยังต้องพัฒนาอีกมาก เพียงแต่เรา ยังไม่เลิกล้ม ยังมีกำลังใจที่จะก้าวต่อไป

เมื่อลูกสาวเรียนหนังสือจบ ผมคงมีโอกาสไปพบหมู่กลุ่มผู้ปฏิบัติธรรมมากขึ้นครับ
สุรศักดิ์ สุตะปัญญา
ว่าแต่ลูกสาวเรียนอยู่ชั้นไหนคะ คงไม่ใช่ประถม ๑ นะคะ

อยากจะขอให้ลงอาหารเจ ฉบับละ ๑ รายการ เผื่อจะรวบรวม ไว้ทำกินเองที่บ้าน ในครอบครัว เพราะที่บ้าน กระผม ไม่เคยทานอาหาร นอกบ้าน ปรุงเองทุกครั้ง
บุญเกิด แซ่ชิ้น

ดิฉันเป็นคนทำอาหารไม่เป็น ทั้งที่แม่และพี่สาวน้องสาว ทำกับข้าวเก่งกันทุกคน แล้วก็ไม่มีใครกินเจ กับเราด้วย แต่ทุกคน ทำอาหารเจให้ดิฉันได้ อร่อยด้วย เขาก็ทำเหมือนอาหารที่กินกัน เป็นปกตินั่นเอง เพียงแต่เปลี่ยน เนื้อสัตว์ เป็นเต้าหู้ หรือเห็ด หรือโปรตีนเกษตร เปลี่ยนน้ำปลา เป็นซีอิ๊ว น้ำมัน ก็ใช้น้ำมันพืช ไม่ต้องใส่ ผงชูรส ดิฉันบอกเพื่อน บอกใครต่อใคร วิธีง่ายๆ อย่างนี้ ทุกคน ก็ทำอาหาร ให้ดิฉันกินได้ ทุกอย่าง ไม่ว่าจะเป็น แกงจืด แกงเผ็ด แกงส้ม ต้มยำ ข้าวผัด ก๋วยเตี๋ยว ราดหน้า ผัดผัก เต้าเจี้ยวหลน น้ำพริก ฯลฯ ลองทำดูเถอะค่ะ ค่อยๆ หัด ค่อยๆ ดัดแปลง อย่าไปรอสูตรเลยค่ะ แล้วจะพบว่า คิดเองก็ได้ ง่ายจัง

อยากให้ทางสมาคมตั้งคำถามถามสมาชิกบ้าง ฉบับละ ๓ ข้อ จะเห็นสมควรหรือไม่
อดทน เชื้อเนียม
ถ้ามีรายการนี้ ต้องหาสปอนเซอร์รางวัลหรือเปล่า ท่านผู้อ่านท่านอื่น มีความเห็นว่าอย่างไรคะ

ขอทราบเหตุผลที่ทำรูปเล่มแบบที่ทำอยู่ เกือบเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัส ๑๘.๕ x๑๗ น่าจะเป็น ๑๑ x๑๗ ขนาด พ็อคเก็ตบุ๊ค ใส่กระเป๋าติดตัว ไปอ่านได้
เล็ก มโนมัยอุดม
ตอนคุยกันครั้งแรก ชอบรูปเล่มแบบนี้ค่ะ เคยคิดจะเปลี่ยนแปลง แต่ก็มีผู้อ่านจำนวนมาก ยังชอบแบบ ที่เป็นอยู่ จึงยังคงรูปลักษณ์เดิม ตลอดมา

ทำไมพิราบคาบข่าวหายไป ทำอย่างไรถึงจะได้กลับคืนมา
ทองเบา คุตสุวรรณ์
เพราะว่าลักษณะคอลัมน์เหมือนกับปัจฉิมลิขิต แล้วผู้รับผิดชอบคอลัมน์ ก็เขียนไม่ทัน เราจึงต้อง ตัดใจปล่อย "พิราบ" ไปค่ะ

บ.ก.น่าจะบอกชื่อหนังเรื่องที่ บ.ก.ไปดูมาแล้ว เป็น VCD หรือ DVD
สาทร คล้ายน้อย
บอกตรงๆ ว่า ไม่เคยรู้เรื่องเกี่ยวกับหนังฝรั่งเลย ที่เอามาเล่านั้น ดูจากยูบีซี ซึ่งก็เพิ่งจะริดูได้ ไม่นานนี้เองค่ะ คราวต่อไป จะบอกชื่อ หนัง แล้วคงจะไปหาเช่า ตามวิดีโอได้

ดิฉันขอกราบขอโทษงาม ๆ มายังกองบรรณาธิการและคณะ ผู้จัดทำ ที่ไม่ได้ส่งใบตอบรับ แสดง ความคิดเห็น หรือข้อปฏิบัติที่ได้จากการอ่านมาเลยสักครั้งเดียวค่ะ
ปราณี ด่านวัฒนานุสรณ์
จดหมายตอบรับฉบับนี้จึงเป็นของขวัญวันสงกรานต์ที่มีค่ามากเลยค่ะ

ขอปิดท้ายฉบับนี้ด้วยบทกลอน
จาก ม.ล.วรานุช วัชรีวงศ์

เงาดำ
บทกวีสีทองฉายผ่องผุด
บริสุทธิ์ดุจพระธรรมคำสั่งสอน
โลกพระธรรมมีค่าอ่าอัมพร
บทร้อยกรองร่วมรักษา "ศีลธรรม"

กรรมเวร...มีจริงสิ่งที่เห็น
ยากลำเค็ญตามสนองผองผลกรรม
สวรรค์ในอก-นรกในใจ ใครกระทำ
เป็นเงาดำตำใจใช่เขาลืม

(ดอกหญ้า อันดับที่ ๑๐๖ มีนา - เมษา ๒๕๔๖)