อดีตรำลึก - อัตถ์ พึ่งประยูร -

ประวัติศาสตร์ ย่อมเป็นประวัติศาสตร์
รวบรวมข้อมูลต่าง ๆ ไว้ให้อนุชนรุ่นหลังรับรู้ จดจำ ศึกษา
อดีตกาลย่อมผิดไปจากปัจจุบันกาล
ปัจจุบันกาลย่อมต่างกับอนาคตกาล

หากประวัติศาสตร์ยืนยันว่าครั้งหนึ่งเราเป็นผู้แพ้ ครั้งหน้าควรหรือจะให้ความ พ่ายแพ้เกิดขึ้นจนถูกตราหน้าว่า "หน้าขี้แพ้"

คนเราเกิดมาประวัติชีวิตย่อมต่างกัน ลืมตาดูโลกจนเป็นเถ้าธุลีถมดิน น้อยคนนักจะบันทึกประวัติชีวิตให้ลูกหลานรับรู้ นำมาเป็นแบบฉบับ วิบากกรรมใดเกิดขึ้น หนักหรือเบาจะได้หลีกเลี่ยง ผ่อนหนักเป็นเบา หรือหลบหลีกไม่ให้เกิด

คนโบราณปลอบใจคนดำเนินชีวิตผิดพลาด ด้วยการให้คติพจน์ควรจำ "ชั่วเจ็ดที - ดีเจ็ดหน"

ชั่วแล้วมีดี ดีแล้วต้องไม่ชั่ว อย่างน้อย กลัวนรก เพื่อให้พ้นนรก เพื่อให้คนพ้นชั่ว พระศาสดาจึงมอบหมายให้พระสงฆ์สาวกของพระองค์นำพระธรรมซึ่งเป็นคำสั่งสอน ไปเผยแผ่สอนชาวโลกให้ประพฤติดี มีธรรม ไม่ล้ำศีล เพื่อให้มนุษย์นั่นแหละพ้นทุกข์ พบสุข จะได้ไม่สร้างความเดือดร้อนแก่ตนเองและผู้เกี่ยวข้อง เรียกว่า "สังคม" จะได้สงบสุข

เหล่าพระสงฆ์แม้จะเหน็ดเหนื่อยด้วยถือศีล กินเพียงเพล ก็ดูแจ่มใสไร้ทุกข์ทุกรูปไป

มีคำกล่าวที่น่าจำอีกบทหนึ่ง นั่นคือ "ผู้มากบารมีมิใช่เพียงอยู่เฉยๆ ก็ได้มา วิริยะและปัญญานั่นต่างหากจะนำมาซึ่งบารมี"

สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ท่านเป็นสาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ประชาชนทั่วแดนสยามนิมนต์ท่านไปเทศน์อบรมจิตใจตนเองและลูกหลาน บางท้องที่เหมือนจับปูใส่กระด้ง หลับบ้าง คุยกันบ้าง เหมือนเกิดมาเพิ่งพบกัน ท่านมิได้ท้อถอย ตั้งใจสละชีวิตแด่พระศาสนาจนวาระสุดท้ายประวัติชีวิตของท่านถูกนำมาทำเป็นสารคดีเล่มใหญ่ ชื่อ "อภินิหารสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) " โดยไทยน้อยชื่อจริง "เสลา เลขะรุจิ" รวบรวมประพันธ์ขึ้น ผู้เขียนขอนำบางส่วนของเรื่องมาประกอบให้ท่าน ผู้อ่านเห็นจริงไว้ ณ ที่นี้ด้วย

สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) เป็นบุตรของท่านแม่ทัพไม่ปรากฏนาม มารดาชื่อ "งุด" บุตรชาย ของแม่งุดคนนี้อาภัพจริง ไม่เคยเห็นหน้าพ่อตั้งแต่เกิด พ่อหลงทางมาพักแรม อยู่กินกับแม่ไม่กี่เพลา ก็จากไปรบ ทิ้งลูกไว้ในท้อง ไว้ผจญโลกกับมารดา โชคดีที่ยังมีตา-ยายคอยช่วยเหลือเลี้ยงดู จึงไม่สู้ลำบากเท่าใดนัก

ลูกชายแม่ทัพถือกำเนิดที่เรือนแพแฝด ตำบลบางขุนพรหม กรุงเทพมหานครนี่เอง รูปปั้นของท่านและของบิดา-มารดา ยังสถิตอยู่ ณ วัดอินทรวิหาร ให้ชาวพุทธรำลึกบูชาจวบจนทุกวันนี้

ลูกชายแม่ทัพมีปานดำกลางหลัง เพื่อนบ้าน มาเยี่ยมแม่งุด พากันกล่าวชมว่า เด็กน้อยคนนี้รูปร่างลักษณะครบถ้วนสมเป็นบุรุษอาชาไนย ดวงตาสีเหล็กแสดงถึงความเป็นชายที่มีน้ำอดน้ำทน เฉลียวฉลาด ไม่กลัวใคร

ปานอยู่กลางหลัง ตามลักษณะทายว่า เด็กคนนี้อนาคตไกล ยากที่เด็กรุ่นเดียวกันจะตามทัน หากบวชเรียนก็เป็นหนึ่งในบวรพุทธศาสนา เด็กคนนี้มีบุญมาก หากแม่งุดเลี้ยงดูเสียเอง บารมีไม่พอ ผีจะแย่งไป เห็นควรนำเด็กไปเป็นบุตรของพระสักองค์หนึ่งจะได้ต่อชีวิตให้รุ่งโรจน์

แม่งุดไตร่ตรองอยู่นาน ด้วยความรักและห่วงใยของแม่ แม้รักใจจะขาดก็จำยอม หลังจากปรึกษากับบรรดาเพื่อนบ้าน ตกลงกันว่าจะนำบุตรไปถวายให้เป็นลูกของ "หลวงตาแก้ว" วัดบางลำพูบน ชาวบ้านรู้ว่าหลวงตาแก้วใจดี โอบอ้อมอารี มีลูกศิษย์ทั่วทั้งย่านบางขุนพรหมและบางลำพู คงรักและอบรมศิษย์ใหม่ด้วยดี

หลวงตาแก้วพิจารณาเด็กน้อยอย่างพินิจ ตามปูมโหรว่า เด็กมีปัญญาสามารถ จะมีคนนิยมลือชา ปรากฏกอปรด้วยอิสริยยศบริวาร เป็นคนแปลกประหลาดกว่าคนอื่น จะเจริญทฤฆชนม์อายุยืนนาน จึงรับเป็นลูกด้วยความยินดี แต่หนูน้อยยังเล็กนัก อาตมาเป็นพระ เกรงจะเลี้ยงไม่ได้ดีเท่าอยู่กับแม่ ขอฝากไว้ก่อน สามขวบ แล้วจงนำมาคืน หลวงตาแก้วมอบค่าเลี้ยงดูให้ปีละ ๑๐๐ บาท พร้อมสั่งเสียตา-ยายและมารดาของหนูน้อยให้ควบคุม อภิบาล เลี้ยงดูให้จงดี

ตัดภาพออกไปโดยเร็วเพราะเป็นเรื่องสั้น หากยืดออกไปก็จะเป็นเรื่องยาว

มีที่นาของหลวง คือ ของพระมหากษัตริย์อยู่แห่งหนึ่งริมคลองแสนแสบ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชการที่ ๔) ทรงเห็นว่าหากทำประโยชน์ให้เป็นที่พักผ่อนรื่นรมย์ของ ชาวเมืองหลวงก็น่าจะเป็นสิ่งอันสมควร จึงโปรดให้ขุดสระใหญ่ขึ้น ๒ สระ

สระหนึ่งสงวนไว้สำหรับพระองค์

สระที่สองมีความกว้างพอกัน สำหรับข้าราชบริพารและประชาชนเล่นเรือแพกันเพื่อความสนุกสนาน ทรงกำชับให้สถาปนิกประดิษฐ์ตกแต่งสระทั้งสองให้สวยงาม เป็นที่แปลกตาแปลกใจแก่ผู้พบเห็น ส่วนหนึ่งเป็นโขดเขาสูงต่ำ เป็นเกาะเล็กเกาะน้อยผุดขึ้นในสระเหมือนธรรมชาติ

บัวหลวงที่ปลูกไว้งดงาม ชูช่ออร่ามเรียงรายอยู่ทั่วสระ

สระส่วนพระองค์มีตำหนักที่ประทับภูมิฐาน สมกับเป็นของพระราชา

สมัยนั้น การเดินทางจากวังหลวงมายังสระและที่ประทับแห่งนี้ มาได้ทางเดียวคือทางเรือ

อีกคลองหนึ่งแยกไปสู่คลองแสนแสบ คือคลองส่งน้ำเข้าสู่สระทั้งสองให้เต็มเปี่ยมอยู่เสมอนั่นเอง

ณ สถานที่แห่งนี้โปรดเกล้าให้สร้างพลับพลา ที่ประทับ สำหรับทอดพระเนตรการเล่นเรือของพวกราชสำนักฝ่ายหน้าและฝ่ายในอีกด้วย

ทั้งโปรดเกล้าให้สร้างโรงละครที่ประทับ และที่อื่นๆ ให้เพียงพอแก่การที่พระองค์จะเสด็จไปประทับแรม และให้สร้างวัดขึ้นวัดหนึ่ง ทำให้ตำบลแห่งนี้โดดเด่น หรูหราที่สุดในกรุงเทพมหานคร สมัยนั้นเรียกว่า "บางกอก"

ยามว่างจากพระราชพิธีต่างๆ พระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็เสด็จมาพักผ่อนที่สระ บัวบานแห่งนี้ มีเจ้าจอมฝ่ายหน้าและฝ่ายในตาม เสด็จมาสร้างความครึกครื้นด้วยการพายเรือเล่นสักวากลางแสงเดือน เป็นที่พอพระราชหฤทัยยิ่ง

เช้าตรู่วันหนึ่ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดให้สังฆการีนิมนต์พระสงฆ์ ชั้นพระราชาคณะรวมทั้งสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ด้วย ให้พายเรือ มารับบิณฑบาตจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวด้วยพระองค์เอง

เมื่อถวายบิณฑบาตสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) เสร็จแล้ว ปรากฏว่าท่านยังมิได้พายเรือกลับวัดแต่ประการใด ยังคงพายเรือวนเวียนอยู่หน้าพระที่นั่ง

บางครั้งสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ยกใบพายขึ้นบังศีรษะให้พระราชาคณะชรา บางรูปแก่เฒ่ามากๆ ขนาดอายุ ๘๐ กว่าปีก็มี

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรหน้าสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) หลายครั้ง ผู้ถูกมองทราบดีแต่ทำเป็นไม่สนใจ ทั้งยังส่งเสียงบอกกล่าวไปยังพระผู้เฒ่าที่ท่านยกใบพายบังความร้อนจากแสงอาทิตย์ว่า "ฉันบังแดดให้นะจ๊ะ"

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทนต่อการกระทำอันแปลกๆ ของสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ไม่ไหว จึงรับสั่งถามว่า

"เขาให้แล้ว ยังไม่ยอมไปอีก เที่ยวพายเรือ วนเวียนอยู่นี่เอง จะเอาอะไรอีกล่ะ"

ได้ยินเช่นนั้น สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) ก็รีบถวายบังคมทูลตอบทันทีว่า

"อาตมาภาพเห็นว่า พระราชาคณะบางรูปชรามาก พายเรือไม่คล่องแคล่ว หากว่าเรือล่ม อาตมาจะได้ช่วยท่านได้ทันท่วงที"

คำกราบบังคมทูลประโยคนี้ทำให้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงคิด แต่ก็ยังมิทันรับสั่งประการใดออกมา เพราะเมื่อสมเด็จพุฒาจารย์ (โต) กราบถวายบังคมทูลแล้ว ก็รีบพายเรือออกไปพ้นจากหน้าพระที่นั่งทันที

จากคำกราบบังคมทูลประโยคนี้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่โปรดเกล้าให้มีการ ถวายอาหารเช้าทางเรืออีก เพราะทรงดำริขึ้นมาได้ว่า การถวายบิณฑบาตทางเรือ ครั้งหนึ่งเรือรับบิณฑบาตล่ม ต้องโดดน้ำลงไปช่วยกันวุ่นวาย เพราะพระครูรูปหนึ่งไม่ชำนาญการพายเรือนั่นเอง

สมเด็จพุฒาจารย์ (โต) คงมีทิพยญาณรู้ว่า ถ้าปล่อยให้มีการกระทำแบบนั้นต่อไป อาจเป็นอันตรายกับผู้เกี่ยวข้อง และต่อพระมหากษัตริย์อันเป็นเจ้าชีวิตของท่าน รวมทั้งพระสงฆ์ในบวรพุทธศาสนา จึงใช้สมองอันเฉลียวฉลาดชี้เป็นนัยแด่ผู้สูงศักดิ์ดังกล่าว จะได้ไม่มีภัยเกิดขึ้นอีก

ท้องนาที่อยู่ใกล้เมืองหลวง ริมคลอง แสนแสบ
กลายเป็นสระสองสระ ร่มรื่นสวยงาม มีขุนเขาปรากฏขึ้น ใหญ่บ้าง เล็กบ้าง พร้อมท่าน้ำ...
บัวหลวงนานาสีชูช่อที่โน่นที่นี่ ทั่วบริเวณที่เนรมิตขึ้น และ....
ตำหนักประทับหลายตำหนักที่ปรากฏอยู่ นั้นคือ.......วังสระปทุม
วัดที่สวยงามที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์ให้สร้างขึ้น และพระราชทานนามด้วยคือ... วัดปทุมวนาราม
ลูกชายแม่ทัพที่มีปานดำกลางหลัง บวชเป็นลูกศิษย์หลวงตาแก้ว วัดบางลำพูบน นั่นคือสมเด็จพุฒาจารย์ (โต)

ดอกหญ้า อันดับที่ ๑๑๖ พฤศจิกายน- ธันวาคม ๒๕๔๗