ปลาดุกหลายตัวที่ผมหว่านแหได้จากลำน้ำห้วยข้างบ้านเมื่อสามวันก่อน ผมได้ทำ เป็นปลาแห้งไว้ ปิ้งกินกับแจ่วปลาร้าเป็นกับข้าวมื้อเช้าที่อิ่มอร่อยกว่าอาหารหลายมื้อที่ผ่านมา

งานประจำของผมในหน้าแล้งคืองานเลี้ยงควาย กินข้าวเช้าอิ่มผมรีบปล่อยแม่ควาย กับลูกควายตัวน้อยที่พึ่งตกจากท้องแม่ไม่ทันถึงสี่เดือนให้ออกจากคอกไปหากินหญ้าตามท้องนา ส่วนควายพ่อพันธุ์อีกตัวหนึ่งผมล่ามเชือกยาวสิบกว่าวา ให้กินหญ้าอยู่กลางท้องนา ไม่ให้ออกไปวุ่นวายอยู่กับแม่ควายของชาวบ้าน จนไม่ยอมกลับคอกในตอนเย็น ผมจึงล่าม มันไว้ตลอดหน้าฝนหน้าแล้ง

หลังจากล่ามควายเสร็จ ก็เดินกลับไปที่เถียงนา เห็นลุงแสงคนในหมู่บ้านเดินตรง เข้ามาหา ชวนผมไปฟังพวกสหายพูดเรื่องการบ้านการเมืองราวป่าใกล้เถียงนาของผมเอง ชายหนุ่มสามคนนั่งอยู่บนขอนไม้ เขาแต่งชุดเขียว หน้าหมวกติดดาวแดงอยู่ ทุกคนมีปืนยาวแนบข้างคนละกระบอก "สวัสดี เพื่อนร่วมอุดมการณ์" หนึ่งในสามทักขึ้น ดูทุกคนต่างมีรอยยิ้มอย่างเป็นมิตร

ผมกับลุงแสงนั่งลงบนขอนไม้ตรงข้ามห่างกันไม่ถึงสามเมตร แล้วทั้งสามคนต่างเปลี่ยนกันพูดเรื่อง สังคมบ้านเมือง ที่ปกครองด้วยระบอบเผด็จการทหารหลงอำนาจกดขี่ ประชาชน และลงเอยชักชวนให้ประชาชนวัยหนุ่มสาว ให้ออกจากหมู่บ้านมาเข้าป่าจับปืน ฝึกการต่อสู้เพื่อให้ได้มาซึ่งการปกครองระบอบประชาธิปไตย

ผมเรียนจบแค่ชั้น ป. ๔ ไม่เคยศึกษาเรื่องสังคมเมืองการปกครองมาก่อน เมื่อได้ ฟังอุดมการณ์ หลักการและการพูดที่จริงใจกินใจแล้วเรื่องการปกครองในระบอบประชาธิปไตย จึงค่อยๆ เกิดขึ้นในกลางใจของผม

หลายครั้งที่ผมจูงควายออกไปล่ามกินหญ้าตามทุ่งนา วันไหนรู้ว่าพวกสหายผ่านมายังป่าแถบเดิม ก็รีบไปหาเพื่อจะได้ฟังแนวทางการต่อสู้ช่วงชิงอำนาจการปกครอง เพื่อ นำระบอบประชาธิปไตยให้มีขึ้นในสังคมบ้านเมือง

ครั้นผมอายุสิบแปดปี จึงได้ตัดสินใจเข้าป่าร่วมอุดมการณ์ต่อสู้แบบกองโจรด้วยแรงใจเกินร้อย "จะเป็นทหารหรือไปเรียนหมอที่เมืองจีน" เป็นข้อเสนอที่ผมรู้ตัวดีว่า ปัญญาออกจะทื่อๆ ขืนเรียนหมอคงไปไม่รอดแน่

ผมได้รับเครื่องแบบทหารสามชุด ปืนยาวพร้อมแม็กบรรจุกระสุนแล้วสี่ชุด

การใช้ชีวิตอยู่ในป่าจะมีความพร้อมตลอดยี่สิบสี่ชั่วโมง แม้เวลาซักผ้าตามลำห้วยกลางป่า ก็จะสวมใส่เครื่องแบบสะพายกระเป๋าติดหลังเตรียมพร้อมอยู่ตลอดเวลา

กฎระเบียบของพวกสหายในป่านั้นจะปฏิบัติกันอย่างเคร่งครัดจึงมีความเป็นน้ำหนึ่ง ใจเดียว มีความรักห่วงใยกันประหนึ่ง พี่น้องในสายเลือดเดียวกัน ทุกคนมีช้อนมีขวดน้ำประจำตัว ไม่ใช้ร่วมกัน

หัวใจของการต่อสู้คือการดึงมวลชนเข้าร่วม การที่จะให้ชาวบ้านไม่กลัวยอมเป็นมิตรและยอมเป็นแนวร่วมนั้น จึงเป็นเรื่องสำคัญที่สุด การช่วยเหลือชาวบ้านในทุกวิธีด้วยความอ่อนน้อมถ่อมตนจึงเป็นเป้าหมาย สหายที่ไปเรียนหมอที่เมืองจีนจบมาก็แอบมารักษาชาวบ้านฟรี ข้าวของวัวควายเป็ดไก่จะไม่มีใครลักขโมยกันเพราะพวกสหายคอยสอดส่องอยู่ไม่ขาด

หากว่ามีชาวบ้านคนไหนชอบเอาข่าว ความเคลื่อนไหวของพวกสหาย นำไปบอกกับเจ้าหน้าที่ทางบ้านเมือง พวกสหายก็จะส่งคนไปเตือนถึงสามครั้งก่อน หากว่าชาวบ้านคนนั้นยังฝ่าฝืนไม่เชื่อฟัง พวกสหายก็จะจัดกลุ่มนักแม่นปืนออกไปเก็บตามความจำเป็น ไม่ใช่พวกสหายจะออกไปฆ่าใครกันง่ายๆ

การส่งข่าวก็ใช้วิธีส่งตัวแทนในแต่ละหน่วยมาพบกัน ตามที่นัดหมายกลางทุ่งนาตอนกลางคืนซึ่งในแต่ละกลุ่มจะอยู่กันสามคน

หน้าแล้งจะนอนตามโคนไม้ทั่วไป แต่เมื่อถึงหน้าฝนจะมีความลำบากมาก ต้องนอนเปลใช้ผ้ายางทำเป็นหลังคา ทุกครั้งเมื่อชาวบ้านได้นำข้าวสารใส่ปี๊บมาส่งให้พร้อมกันหลายปี๊บ ผมและเพื่อนสหายก็จะเอาปืนเอายางไม้จิกแห้งที่ย้อยติดอยู่ตามต้นไม้จิก นำมา บดผสมน้ำมันก๊าดจนเหนียวได้ที่แล้วทารอบปิดไปทั่วทั้งปี๊บ เพื่อกันน้ำซึมเข้าไปในปี๊บ แล้วขุดดินฝังเอาไว้ในป่าเมื่อต้องการข้าวก็จะขุดขึ้นมาได้เลย ข้าวสารในปี๊บนั้นเมื่อน้ำเข้าไม่ได้เม็ดข้าวจะแห้งและสดทนอยู่ได้เป็นปีๆ

ในกลางป่าหลายครั้ง มีเครื่องบินทหารบินผ่านมา ผมจะรีบไปยืนพิงต้นไม้ใหญ่ที่อยู่ใกล้ ปืนจากเครื่องบินจะยิงลงมาถี่ยิบ ผมต้องเดินอ้อมต้นไม้หลบลูกปืนด้วยความตกใจ อยู่นาน บางครั้งถึงสามสิบนาทีกว่า เครื่องบินถึงจะบินผ่านเลยไป

แต่ที่ผมตื่นตระหนกมาก คือตอนเช้าของวันหนึ่ง ผมกับเพื่อนสหายอีกคน ออกจากป่าไปตักน้ำที่บ่อกลางทุ่งนา ที่อยู่ห่างราวป่าสองร้อยกว่าเมตร พอตักน้ำกรอกใส่ขวดห้อยเอว หันหลังจะกลับเข้าป่า ตำรวจและ อส. ต่างกรูกันออกมาหันปากกระบอกปืนยิงมาทันที ผมกระโดดเข้าไปหลบที่ต้นไม้ใหญ่ แล้วยกปืนยิงตอบ ออกไปจนหมดลูกปืนไปสองแม็ก ผมเห็นตำรวจล้มฟุบลงไปถึงสองคน แล้วทันใดนั้นลูกปืนของกลุ่มตำรวจลูกหนึ่ง ได้แหวกอากาศพุ่งเข้าตรงสะบักซ้าย เฉียดกระเพาะปัสสาวะทะลุออกไปด้านหลัง ผมยังคงยิงสู้จนหมดกระสุนอีกแม็ก กระสุนปืนเหลืออีกแม็กเดียว ผมกับเพื่อนจึงรีบถอย ออกมาจากจุดปะทะจนพ้นสายตาของพวกตำรวจ ผมรู้สึกปวดแผลมาก จึงรีบปีนขึ้นไปแอบซ่อนตัวอยู่ในโรงฟางร้างริมป่าที่ฟางยังมีอัดอยู่มาก

รอจนมืดค่ำ สหายอีกสองคนจึงเอาผ้า มาทำเปลให้ผมนอน เอาไม้สอดแล้วหามผมไปสู่ป่ารกทึบที่เป็นศูนย์บัญชาการใหญ่มีหมอและเครื่องไม้เครื่องมือครบ ผมนอนรักษาตัวอยู่นานถีงสามสิบกว่าวัน ผมจึงออกมาเดินได้เป็นปกติ

ผมนึกถึงคำพระท่านที่เคยเทศน์ไว้ว่า คนที่ทำผิดศีลข้อหนึ่งจะมีอายุสั้น จริงสินะพวกสหายในกลุ่มแม่นปืนหลายคนหากมีการปะทะกันขึ้น ก็มักจะถูกเจ้าหน้าที่ยิงตายไปก่อน ส่วนสหายพวกที่อยู่หน่วยเสบียงและอยู่หน่วยพยาบาลก็มักจะรอดตายแทบทุกครั้ง

ระบอบประชาธิปไตย กว่าจะได้มา พวกวีรชนต้องเอาเลือดเนื้อชีวิตแลกมาจนนับศพไม่ถ้วน แล้วพวก ส.ส. ที่พากันยิ้มร่าอยู่ในสภาในปัจจุบัน ต่างจ้องหาแต่ผลประโยชน์ใส่ตนเป็นใหญ่ ประหนึ่งลิงน้อยผู้โสมมได้ขว้างเพชรเม็ดงามทิ้งไปด้วยความเขลา .