อาริยบุคคล ๔  

ระดับแต่ละระดับ ก็คือ "ความจบ" แต่ละรอบ จบในที่นี้ก็คือ ตัดกิเลสได้เสร็จสิ้น ไม่เวียนวนไปเกิดใน "โลก" นั้นๆ หรือ "กิเลสไม่เกิด" เวียนวน เป็นสุขเป็นทุกข์ อยู่ใน"โลก" นั้นๆอีกแล้ว

"โลก" คือ ความหมุนวนเวียนไปๆมาๆ หรือ ต่ำๆสูงๆ เป็นวงวนวงเวียน ไม่หยุดจบ เด็ดขาดลงได้ แน่แท้

เป็นต้นว่า โลกอบาย โลกกาม โลกธรรม โลกอาตมัน

"อบาย" ที่เป็นสัจจะสมบูรณ์ ก็หมายถึง "ความไม่เจริญ" ทั้งหมดนั่นเอง ที่ไล่จากหยาบต่ำ ไปหากลาง หาสูง จนถึงที่สุด ทีเดียว แม้จะหมดความหยาบต่ำ ระดับต้นแล้ว ระดับต่อไป ก็ย่อมเป็น "ความไม่เจริญ" ในขั้นต่อไปเรื่อยๆ จนกว่า จะเจริญสูงสุด ถึงขั้นเป็นคนเจริญ ประเสริฐสุดยอด ก็คือ อรหันต์

"กาม" ที่เป็นสัจจะสมบูรณ์ ก็หมายถึง "ความใคร่ อยากได้มาเสพ บำเรออารมณ์ตน" ทั้งหมดนั่นเอง ที่ไล่จากหยาบต่ำ ไปหากลาง หาสูง จนถึงที่สุดทีเดียว แม้จะหมดความหยาบต่ำ ระดับต้นแล้ว ระดับต่อไป ก็ย่อมเป็น "ความใคร่อยาก" ในขั้นต่อไปเรื่อยๆ จนกว่า จะเจริญสูงสุด ถึงขั้นเป็นคนเจริญ ประเสริฐสุดยอด ก็คือ อรหันต์ เช่นกัน

"โลกธรรม" ที่เป็นสัจจะสมบูรณ์ ก็หมายถึง "ความติดยึด ในลาภยศสรรเสริญ โลกียสุข" ทั้งหมดนั่นเอง ที่ไล่จากหยาบต่ำ ไปหากลาง หาสูง จนถึงที่สุดทีเดียว แม้จะหมดความหยาบต่ำ ระดับต้นแล้ว ระดับต่อไป ก็ย่อมเป็น "ความติดยึด" ในขั้นต่อไป เรื่อยๆ จนกว่า จะเจริญสูงสุด ถึงขั้นเป็นคนเจริญ ประเสริฐ สุดยอด ก็คือ อรหันต์ นัยเดียวกันอีก

สำหรับผู้มี"ความหลุดพ้น" โลกต่างๆ ดังกล่าว มานั้นได้ ก็จะเป็นผู้ได้ล้างจิต อย่างถูก "ตัวตน" (อัตตาหรืออาตมัน) อย่างจริงจัง แม่นมั่น คมชัด ลึกล้ำ เป็น "อาริยบุคคล" ไปตามลำดับ อันมีขั้นต้น ก็คือ "โสดาบัน" ต่อไปก็ "สกทาคามี" แล้วก็ "อนาคามี" สูงสุดก็ "อรหันต์"

"โสดาบัน" ก็คือ ผู้ที่ไม่ต้องเกิดเวียนวน เป็นสุขๆ ทุกข์ๆ อยู่ใน "โลกอบาย" [โลกอบายมุข คือ โลกที่ต่ำที่สุด] "อบาย" คือ ความต่ำหยาบ ความจัดจ้านร้ายแรง หรือความไม่ดีไม่งาม ขั้นเลวระดับพื้นฐาน หรือความทุจริต ที่รู้กันเป็นสัจจะ ชัดๆโต้งๆ

"สกทาคามี" หรือ "สกิทาคามี" ก็คือ ผู้ที่ยังต้องเกิด เวียนวน เป็นสุขๆทุกข์ๆ อยู่ใน "โลกกาม -โลกธรรม -โลกอาตมัน" ที่เหลือ "โลก" คือ ความวนเวียนใด ที่ยังหลงเสพ หลงติดอยู่ ในโลกดังกล่าว ก็ถือว่า ยังไม่เจริญ ยังติด ในเรื่องของ กามคุณ ๕ ก็ดี โลกธรรม ๘ ก็ดี และโลกอาตมัน หรืออัตตาก็ดี ซึ่งยังเป็น ความติดยึด ขั้นต่อมา จากระดับพื้นฐาน หรือความไม่เจริญ ที่รู้กันเป็นสัจจะ สูงขึ้นๆ ตามลำดับ เมื่อถึงขั้นนี้ ก็สูงขึ้นจากขั้นต่ำ ที่หลุดพ้นมาได้แล้ว ละเอียดขึ้นไป เป็นขั้น เป็นตอน

"อนาคามี" ก็คือ ผู้ที่ไม่ต้องเกิดเวียนวน เป็นสุขๆทุกข์ อยู่ใน "โลกกาม-โลกธรรม" ยังเหลือแต่ ส่วนละเอียด ของ "สังโยชน์ ๕ เบื้องสูง" (อุทธัมภาคิยสังโยชน์) "โลก" คือ ความวนเวียนใด ที่ยังหลงเสพ หลงติดอยู่ใน "โลกอาตมัน หรืออัตตา" ก็ถือว่า ยังไม่เจริญ ยังติดในเรื่องของ "รูปราคะ" ก็ดี "อรูปราคะ" ก็ดี "มานะ" ก็ดี "อุทธัจจกุกกุจจะ" ก็ดี "อวิชชา" ก็ดี ซึ่งยังเป็น ความติดยึด ขั้นต่อมาจาก ระดับพื้นฐาน หรือ ความไม่เจริญ ที่รู้กันเป็นสัจจะ สูงขึ้นๆ ตามลำดับ เมื่อถึงขั้นนี้ ก็สูงขึ้นจากขั้นต้น ขั้นกลาง ที่หลุดพ้นมาได้แล้ว ละเอียดขึ้นไปๆ สุดท้าย ยังเหลือเป็นขั้นปลาย

"อรหันต์" ก็คือ ผู้ที่ไม่ต้องเกิดเวียนวน เป็นสุขๆ ทุกข์ๆอยู่ใน "โลก" ที่เรียกว่า "โลกียภูมิ" ใดๆ อีกแล้ว พ้น "สังโยชน์ ๕ เบื้องสูง" (อุทธัมภาคิยสังโยชน์) "โลก" คือ ความวนเวียนใด ที่ยังหลงเสพ หลงติดอยู่ใน "โลกอาตมันหรืออัตตา" ก็ถือว่า รู้แจ้งเห็นจริง และได้ปฏิบัติ จนกระทั่ง ไม่เหลือความติด ความเสพใดอีก มี"วิมุติญาณทัสสนะ" หมดสิ้น"อวิชชา" มี"วิชชา ๙" ถึงขั้นบรรลุสุดยอด "อาสวักขยญาณ" บริบูรณ์ อย่างเป็นสัจจะ หมด"ความวน" ได้ทำการ "ดับโลก" ต่างๆ ดังกล่าวมาแล้ว ครบสมบูรณ์ ไม่ต้อง วกเวียนลงไปสู่ "โลก"ต่ำใดๆ อีกแล้วเด็ดขาด (absolute)

ผู้ที่ต้องเวียนวนลงไปสู่ที่ต่ำ ที่เลวนั้นอีก หรือ ต้องเสพต้องติด ต้องเป็นอยู่กับความวน ไปๆมาๆ เพื่อตนเอง จะได้รับสุข รับทุกข์ อยู่กับสภาพ อย่างนั้นๆ ขาดสภาพนั้นไม่ได้ หรือละสภาพนั้นๆ ไม่เสร็จเด็ดขาด ก็เพราะ "ไม่รู้" (อวิชชา)

ไม่รู้ใน"จิต"ของตนว่า ตนมี"กิเลส" นั้นๆ ไม่รู้ "ความจริง อันประเสริฐ" (อาริยสัจ) ว่า "สุข" เพราะได้เสพ สมใจกิเลสนั้น "คน"สามารถ เรียนรู้ฝึกฝน จนดับเหตุแห่ง "สุข" นั้นๆได้ หากดับได้จริง ผู้นั้นก็จะ "สุขสงบ" (วูปสมสุข) ซึ่ง "สุขเลิศวิเศษ" ยิ่งกว่าได้ "เสพสมใจกิเลส" อันเป็น "รสสุข" (อัสสาทะ) ที่โลกโลกีย์ หลงเสพ กันอยู่เสียอีก

"รสสุข" (อัสสาทะ) ที่ว่านี้ แท้ๆแล้ว มันเป็นแค่อามิส ที่ล่อให้คนหลงติด เท่านั้น มันไม่ใช่ของจริง มันเป็น "ของไม่จริง" (อลิกะ) เช่น สุขเพราะได้เสพกาม ดังนี้ ก็เรียกว่า "กามสุขัลลิกะ" ซึ่งล้างให้หายไป จากจิตของคนได้ สิ้นรสกามได้ หรือปฏิบัติ ละล้างเหตุคือ "กามตัณหา" ให้กามตาย หายไปจากจิตได้

หากปฏิบัติได้ผลจริง ก็จะ"สุขสงบ" (วุปสมสุข) เพราะสิ้น "การหมุนวน" กล่าวคือ ไม่ต้องเสพกาม แล้วก็ต้องพัก แล้วก็ต้องกลับวนเวียน ไปเสพใหม่อีก ซึ่งไม่หยุดเด็ดขาดลงได้จริง แม้ชาตินี้ จะหยุดไปได้ชั่วคราว แต่กิเลส โดยเฉพาะ "ปริยุฏฐานกิเลส และอนุสัยกิเลส" ไม่ได้ละล้าง จนหมดสิ้น ก็ต้องวนเวียน เกิดมาเสพ เป็นภาระไม่จบสิ้น อยู่นั่นเอง ต้องเดือดร้อน ต้องเหน็ดเหนื่อย บำเรอตนอยู่ เพราะยังดับกิเลส ไม่ได้สิ้นเกลี้ยง หมดสนิทจริง ยังมีกิเลสหลงเหลือ กิเลสที่ซ่อนลึก ยังมีอยู่ จึงไม่หยุด หมุนวน

จึงเรียกว่า "ยังมีโลกชนิดนี้" อยู่

"โลก" ที่ต้อง "ดับ" หรือที่ต้อง "หยุดหมุนให้ได้" นั้น ก็คือ "โลกีย์" ต้องไม่เป็นทาส "โลกีย์" นั้นๆ ต้องไม่ให้เกิด การหมุนวน หมุนเวียน เสพสุข เสพทุกข์ เพราะมัน ตามนัยที่อธิบาย มานี้ จน "ไม่มีกิเลส" หรือ "ไม่มีโลก - ไม่ต้องหมุนวน อีกเด็ดขาด" จึงจะชื่อว่า "นิพพาน"