๒ ตุลาคม ๒๕๒๗

พระพุทธเจ้า สอนเราไว้ว่า
คบผู้ที่เป็นสัตบุรุษ ๑
หมั่นฟังธรรม คำสั่งสอน ๑
ตั้งใจพิจารณาให้แยบคาย กระทำให้ถึงใจอีก ๑
และ ตั้งใจปฏิบัติธรรม ให้สมควรแก่ธรรม อีก ๑
ธรรมะ ๔ อย่างนี้ เรียกว่า วุฒิ

วุฒิ หมายความว่า เจริญยิ่งอยู่ ยิ่งอยู่ ผู้ที่โชคดี มีสัตบุรุษ ให้คบ ให้คุ้น ให้สัมพันธ์อยู่ โชคดีที่ได้ฟังธรรม และตนเอง ก็ขยันหมั่นเพียร ตั้งใจที่จะฟังธรรม พร้อมกันนั้น ก็ตั้งใจที่จะพิจารณา แยบคายถ่องแท้ กระทำให้ละเอียด ถึงจิตถึงใจ และสุดท้าย ก็ตั้งใจปฏิบัติธรรม ตามฐานะของตนๆ ให้มีบทปฏิบัติ ที่ทำขณะไม่ให้ล่วง ไปได้มาก พยายามที่จะตั้งอกตั้งใจ มีสติ มีธัมมวิจัย มีความพากเพียร สอดส่องดูตน มีสติ ควบคุมตนเสมอๆ มีธัมมานุธัมม ปฏิปัตติ มีการปฏิบัติธรรม สมควรแก่ธรรม อยู่จริง มรรคย่อมได้ ผลย่อมได้ ความเป็นไป ย่อมเจริญ ตามที่ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า นั้นได้ตรัสไว้ จริงแล้ว ดีแล้ว แท้แน่นอน

แต่ผู้ที่มีสัตบุรุษให้คบ ให้คุ้น ทว่าตนเอง กลับหมางเมิน เหินห่าง ไม่เหลียวแล ไม่เอาใจใส่ มีธรรมะให้ฟัง แต่ตนเองก็เมินเฉย ไม่ใส่ใจ แม้แต่แค่ฟังธรรม เป็นคนหยาบ ไม่ทำความแยบคาย ไม่พยายามไตร่ตรอง ตริตรอง ปล่อยปละละเลย ไปตามอารมณ์ ที่มีกิเลสเข้าครอบงำ อยู่เสมอ และ ไม่ได้ปฏิบัติ เอาจริงเอาจัง อะไรเลย ตรงกันข้ามกับ วุฒิ ๔

แน่นอนที่สุด บุคคลนั้นย่อมเหลว ปราศจากผล แม้จะว่าให้ทำตน เป็นผู้ปฏิบัติธรรม แต่ก็ไม่ได้ผลอะไร แน่นอน เช่นเดียวกัน

๘ ตุลาคม ๒๕๒๗

เพราะฉะนั้น ข้อสำคัญ ๒ สิ่ง ที่เราจะต้อง มีทิฏฐิ ให้ถูกต้องแน่นอน กับเราจะต้อง มีความเพียร ในการที่จะเดิน โพชฌงค์ หรือพยายาม ที่จะต้องมี อุตสาหะ วิริยะ ปฏิบัติตน ให้ได้เสมอๆ ในชีวิตประจำวัน

สองจุดนี้ เป็นความสำคัญ ที่เราจะต้องตรวจตรา และรู้ตัวว่า เรายังมีครบบริบูรณ์ อยู่หรือไม่ ถ้าหาก ขาดร่วง หรือ ตกหล่นไป ไม่สิ่งใดก็สิ่งหนึ่ง ก็ตาม เราก็เป็นผู้ที่พลาด เป็นผู้ที่ไร้ประโยชน์ ในทางธรรม ต้องตรวจจริงๆ พยายามกระทำตน ให้เป็นผู้ที่ อย่าตกหล่น อย่าทำขณะให้ร่วง เพราะเรามี สองสภาพ นี้ให้ได้ แล้วเราจะเป็นผู้เจริญ เป็นผู้เดินทาง ไปตามที่เรามั่นหมาย

เพื่อไปสู่ ความประเสริฐ ของความเป็นมนุษย์ หรือ ไปสู่ที่สุด แห่งนิพพาน

เมื่อเราปฏิบัติ จนเป็นจนถึง จนสัมผัสจริง รู้ยิ่ง เห็นจริง เข้าเป็นจริง ในสิ่งนั้น โดยเฉพาะ ในเรื่องของ การละ ล้างกิเลส ออกจากจิตจริง แล้วได้อารมณ์ของ นิพพาน สภาพของวิมุติ ที่เป็นสภาพ รู้ด้วยตน เป็นปัจจัตตัง เมื่อแน่นิ่ง ว่ากิเลสเป็นเช่นนั้น การเอากิเลสออกได้ ก็รู้จริง ออกหมด จนเป็นวิมุติ จนเข้าสภาพ นิพพาน ดังกล่าวแล้ว เราจะซับซาบเองว่า ความสุดเป็นหนึ่ง นิ่งแน่นอน ไม่วนเวียน มั่นคงที่สุด เป็นเช่นนั้นๆ ด้วยเหตุปัจจัย ที่เป็นกิเลสอย่างใดๆ

คำว่า เพียรนั้น มีความหมาย ๒ นัย ผู้เพียร เพื่อการงานทั่วไปนั้น ๑ และ ผู้เพียรในการที่จะ รู้กิเลส อกุศล ของตนๆ และ เพียรละกิเลส อกุศลของตน อีก ๑

พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ของเราสอนไว้ว่า ให้เป็นผู้สร้างที่พึ่ง ในทางธรรม ให้แก่ตน โดยเป็นคนเพียร ทั้ง ๒ อย่างนี้

การเพียร ในการงานทั่วไปนั้น เราย่อมเมื่อย ย่อมเหนื่อย เมื่อเราได้กระทำงาน เราจึงต้องรู้ การพักผ่อน ให้สมดุล ให้เพียงพอ แต่ก็ควรเพียร ให้จริงจัง หนักแน่น

ส่วนการเพียร ในการละกิเลสนั้น ไม่ต้องพัก ทำขณะอย่าให้ล่วง จะต้องมีขณะทุกขณะ แม้แต่นอน เราก็จะต้องรู้ตน เพียรทั้งนอนหลับ ทั้งตื่น ตลอดระยะเวลา เราจะต้องเป็น ผู้เพียรอยู่ตลอด โดยไม่จำเป็น ต้องพัก เพื่อที่จะรู้ตัว ทั่วพร้อม

มีธัมมวิจัย มีวิริยะ ทำความเป็นจริง ให้แก่ตนๆ โดยละอกุศล กิเลสทุจริตทั้งปวง เพราะฉะนั้น คำว่า เพียรให้หนัก พักให้พอ จึงต้องรู้ ให้ละเอียดลออ ดังที่กล่าวนี้

เมื่อทำได้ถูก ทำได้ตรง ทำได้อย่าง มีประสิทธิภาพ

ผู้นั้น หวังความเจริญ แม้ที่สุด ถึงนิพพาน ได้แล

จะต้องให้จิตนั้น เกิดเป็นไทแก่ตัว ให้จิตบริสุทธิ์ขึ้นมา ให้จิตเป็นจิตของตัวเอง อย่างแท้จริง แล้วเราจะรู้ได้ ก็เพราะ มีผัสสะ เป็นสมุทัย เป็นเหตุเกิด เราจึงจะต้องเรียนรู้ โดยมีสมุทัย เป็นเหตุเกิด ตั้งแต่ผัสสะนอก จากทวาร ข้างนอกที่รับรู้ จนกระทั่งถึงใน ที่เป็นผัสสะด้านใน และจะรวม ประชุมลงที่เวทนา ความรับรู้สึก ความรับรู้ แล้วก็ไปปรุงสร้าง ประชุมลงที่จิต หรือตัวเจตสิก ที่เรียกว่า เวทนา และ เราจะได้ปรับเปลี่ยน ปรับปรุง ในสิ่งเหล่านั้น ให้แข็งแรง มั่นคง จนเป็นสมรรถภาพ ที่นำชีวิต เป็นสมาธิ เป็นหัวหน้า นำชีวิตไป เพื่อความเจริญขึ้น เจริญขึ้น

ลูกศิษย์ของตถาคต

ในความเป็นมนุษย์ ถ้าผู้ใด ที่ไม่ทำความดีที่สุด นั่นก็คือ ความเลว ของมนุษย์แล้ว เพราะฉะนั้น ป่วยการ กล่าวไปไย ถึงความดี ที่ลดหย่อนกว่านั้น เราก็ยังไม่ทำ หรือ ความดี ที่ง่ายกว่า ดีที่สุดนั้น ทั้งๆที่เรา รู้อยู่ด้วยอีก เราก็ยังไม่ทำ เราจะเลวสักปานใด

มนุษย์ผู้ที่ ใฝ่ความเจริญ เพื่อหวังความเจริญ ทำตนให้ประเสริฐขึ้น ในวันในเวลา ที่ผ่านไป กว่าจะตาย เราหวังความประเสริฐจริง หวังความเจริญจริง

ถ้าผู้ที่หวังความเจริญจริง หวังความประเสริฐจริง ต้องสำนึก ต้องสังวร มีมรรค องค์ 8 มีโพชฌงค์ 7 มีสติรู้ตัว ทั่วพร้อม มีธัมมวิจัย รู้ความดี ความไม่ดี แล้วก็ประพฤติตน กระทำตนด้วย กายกรรม วจีกรรม มโนกรรม สู่ดี สู่กุศล สู่สุจริต ให้ได้มากขณะที่สุด ด้วยเจตนารมณ์ ด้วยความสบายใจ ที่เราเจริญ ได้อยู่ทุกขณะ เพราะเราเดิน โพชฌงค์ 7 อย่างเต็มที่ เท่าที่เราจะทำได้ นั่นแล คือ

ผู้ที่เดินโพชฌงค์ อยู่ในมรรค ของพระพุทธเจ้า ตามที่เรามี สัมมาทิฏฐิ เท่าที่เราจะมี ปัญญาได้

ผู้นั้น ก็จะเจริญ และประเสริฐได้ ชื่อว่า ลูกศิษย์ของ ตถาคตแท้

25 ตุลาคม 2527

สัจธรรมปรากฏ

หากสัจธรรมปรากฏ ผู้คนมีดวงตาแห่งธรรม บทบาทของธรรม กระจายไปทั่ว ประดุจดัง ตะวันทอฟ้า ผู้คนยินดี ปลาบปลื้ม รับฤทธิ์แรง แสงแห่งพระธรรม มาให้แก่ตน ผู้คนยินดี มีปีติ ปราโมทย์ในธรรม ต่างขวนขวาย ศึกษา อบรม ปฏิบัติ โดยเฉพาะ เดินทางด้วย มรรคองค์ ๘ ของพระพุทธองค์ ถูกทาง มีชีวิต เดินทาง เข้าสู่ความเป็นอิสรภาพ มีความเป็นภราดรภาพ หมู่ชนเดินทางเข้าสู่ สันติภาพ และ เมื่อปฏิบัติ ถูกธรรม ของพระพุทธองค์ พระบรมศาสดา มนุษย์ทั้งหลาย ย่อมมีสมรรถภาพ เขาก็หวังว่า สักวันหนึ่ง ก็คงจะถึง ซึ่งบูรณภาพ และ เมื่อนั้น ในบรรยากาศ สังคมนั้น คงจะเด่นตระหง่านไปด้วย ทิวธรรม

26 ตุลาคม 2527

พุทธศาสตร์

ผู้เรียนพุทธศาสตร์ ซึ่งเป็นศาสตร์แห่ง พระบรมศาสดาเจ้า อย่างถูกทาง และ ปฏิบัติจนมีธรรมะ อันเป็นอริยธรรม จะเป็นผู้ที่รู้จักการเกิด ในสภาพการเกิดนั้น มีทั้งหยาบ กลาง ละเอียด และการเกิด ที่เป็นเป้าหมาย อันยิ่งใหญ่ ที่เรียกว่า ขั้นปรมัตถสัจจะ ก็คือ การเกิดที่จิตใจ มีการเกิดของ อาการกิเลส การเกิดของ อาการจางคลาย และ การเกิดของ อาการวิมุติ

มนุษย์ปุถุชน ไม่รู้จักการเกิด ในสภาพจิตใจ หรือ จิตวิญญาณ ไม่รู้อาการ ไม่รู้ความแตกต่าง ไม่รู้นิมิตหมาย นำขึ้นแสดง ชี้แจง กล่าวถึงได้ยาก

แต่ผู้ปฏิบัติธรรม ศึกษาธรรมของ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า จะเป็นผู้รู้แจ้ง เห็นจริง จับสภาวธรรมเหล่านั้น ได้แม่นชัด และ สามารถเห็นจริง ในความเกิด ความตั้งอยู่ และความดับไป โดยความสามารถ ของผู้ปฏิบัติ จะสามารถ ทำให้เสื่อมไป จางไป ดับไป จนดับสนิท จึงจะชื่อว่า ผู้ดับการเกิด หรือดับชาติ ดับชรา มรณะ เพราะฉะนั้น คำว่า การไม่เกิดอีก จึงเน้นหมาย เข้าที่เป้าตรง ปรมัตถสัจจะ คือจิต เจตสิก ดังนี้

เมื่อผู้ที่ได้กระทำ อย่างแท้จริง ปฏิบัติอย่างแท้จริง มีผลอย่างแท้จริง ผู้นั้น จึงจะรู้แจ้งเห็นจริง เป็นการตรัสรู้ ว่าเป็น ผู้ไม่มีการเกิด ไม่มีการตั้งอยู่ มีแต่ความดับสนิท จึงจะเป็นผู้ที่ ไม่พาให้สิ่งอื่น ที่เป็นความเลวร้าย ที่มาจากเหตุ คือ กิเลส ตัณหา อุปาทาน หรือ โลภ โกรธ หลง ทั้งหยาบ กลาง ละเอียด ที่เป็นตัวการ แห่งการนำเกิด ซึ่งความเลว ความชั่ว หรือบาปทั้งปวง

แต่ผู้ดับการเกิด แห่งความชั่วทั้งปวง บาปทั้งปวง เหล่านี้ ได้อย่างสิ้นสนิทแล้วนั้น ย่อมเป็น ผู้ที่ยังมี การเกิด แห่งกุศล ยังกุศลให้ถึงพร้อม ด้วยความขวนขวาย ขยัน หมั่นเพียร มีจิตเมตตา อนุเคราะห์โลกอยู่ จึงไม่ได้ หมายความว่า การไม่เกิดอีก นั้นคือ การตายเน่า ของร่างกาย ในความหมายของ พุทธศาสนา

การไม่เกิดอีกนั้น จึงคือ การไม่เกิดกิเลส ตัณหา อุปาทาน อย่างชัดแท้ถูกตัว ถูกสภาวะ และเป็นจริง ได้แท้จริง สำหรับ แต่ละผู้ที่ปฏิบัติถูกต้อง ยืนยันสัจธรรม อย่างนี้

คนผู้ปฏิบัติ ดับการเกิด แห่งกิเลส ตัณหา อุปาทาน ได้แล้วจริง จึงเป็นผู้ไม่เกิดอีก แต่ยังเป็น ผู้เป็นไปอยู่ ที่ชื่อว่า สุคโต หรือ สัมมัคคโต โดยเฉพาะ อย่างพระสัมมา สัมพุทธเจ้า ก็เรียกว่า ตถาคโต คือ ผู้ยังเป็นไปอยู่ ดำเนินไปอยู่ อย่างดีแล้ว

27 ตุลาคม 2527

มาวัด อยู่วัด เพื่ออะไร

พุทธสถาน หรือ ที่เราเรียกกัน ในไทยว่า วัดนั้น เป็นสถานที่ปฏิบัติ ประพฤติธรรม ผู้มาอยู่ในวัด ผู้เข้ามาในวัด ก็พยายาม จะมาประพฤติ "วัตร"

"วัตร" หรือ การประพฤติ ก็คือ ผู้ที่อยู่ในศีล ในการบำเพ็ญประพฤติ เรียกว่า "วัตร" หรือ เรียกว่า "พรต" การประพฤติพรต บำเพ็ญพรต หรือบำเพ็ญวัตร จึงเป็นการกระทำเพื่อ สังวรระวัง มีหลักประพฤติ เพื่อขัด เพื่อเกลาตนเอง ให้เป็นคนเสียสละ ให้เป็นคนละกิเลส ให้เป็นคน มีความละอาย ให้เป็นคน รู้จักตัวเอง รู้จักความชั่ว ความไม่ดี ของตนเอง แล้วละ แล้วเลิก พยายามปลดปล่อย ให้จริง

ผู้ไม่มีความละอาย เรียกว่า "อลัชชี" ผู้ไม่มีความละอาย ไม่ได้สังวรระวัง ไม่ได้ขัดเกลาตน ย่อมไม่ใช่คนวัด แต่เป็นคน มาทำความเสื่อม ให้แก่วัด ดังนั้น ผู้ใด ที่มาในวัด หรืออยู่วัด ย่อมจะต้องสำนึก และตรวจตรา ตรวจทานตน ว่าตน เป็นคนสร้างวัด กระทำให้วัดเจริญ หรือ ตนเป็นคนทำลายวัด และ ทำให้วัดนั้น เสื่อมไป

ผู้ทำให้วัดเจริญ ย่อมมีบุญของตน และวัด และศาสนา
ส่วนผู้ทำลายวัด หรือทำวัดให้เสื่อม ย่อมมีบาปแก่ตน และทำลายวัด ทำลายศาสนา

28 ตุลาคม 2527

ต้นทางของการปฏิบัติธรรม

ผู้ปฏิบัติธรรมที่ฉลาด จะทำจิตใจของตน ให้เบิกบาน แจ่มใส เอาไว้ก่อนอื่น พยายามแก้ พยายามปรับ แม้เราจะยัง ไม่เป็นผู้รู้ เรายังไม่ตื่นเต็ม เพราะมีสติ อันประกอบด้วยปัญญา และวิมุติ ก็ตาม

เมื่อเราได้ทำตน ให้เบิกบาน แจ่มใส ย่อมชื่อว่า "พุทธะ" ในเชิงหนึ่ง ในความหมายแท้ ผู้ที่ปฏิบัติธรรม เข้าใจจุดว่า เมื่อเราทำตน ให้เบิกบาน แจ่มใส เราจะเป็นผู้ได้กำไร ก่อนอื่น และนั่นคือ การปฏิบัติ ที่เข้าสู่หลักว่า สุขาปฏิปทา ได้ในแง่หนึ่ง

ดังนั้น หากแม้นผู้ใด จะปฏิบัติธรรม จะได้ผลน้อย สักปานใด ก็ย่อมชื่อว่า เป็นผู้ได้พ้นทุกข์แล้ว ในจุดหนึ่ง อันเป็นต้นทาง ของการปฏิบัติธรรม ทีเดียว

29 ตุลาคม 2527

สัมมาทิฏฐิ สูงสุด

พระโยคาวจร เมื่อได้ใส่ใจ ใช้สัมมาวายามะ สัมมาสติ ห้อมล้อม ในการปฏิบัติตาม สัมมาทิฏฐิ ของตนๆ ที่แน่ชัด ความเจริญย่อมเกิดขึ้น เมื่อความเจริญเกิดขึ้น ผลเกิดขึ้น ความเห็นจริง ก็เป็นผลแห่ง ยถาภูตญาณทัสสนะ ตามมา เกิดเป็นปัญญา เกิดเป็นปัญญินทรีย์ และ เกิดเป็นปัญญาผล ตามไปขึ้นไปเรื่อย ด้วยสัมโพชฌงค์ และเสริมสัมมาทิฏฐิ เจริญยิ่งๆขึ้น ที่สุด องค์แห่งมรรค จะสมบูรณ์ สอดคล้อง ครบครัน เป็นสุจริตธรรม มีความเป็นสัมมา ถ้วนทั่ว

ทั้งสัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ แข็งแรง ตั้งมั่น สมบูรณ์ขึ้น สมบูรณ์ขึ้น เป็น สัมมาสมาธิ ทิฏฐิย่อมเจริญ สู่สุดสูง สอดซ้อนขึ้น เป็นปัญญา ปัญญินทรีย์ ปัญญาผล สอดซ้อนอยู่ด้วย ธรรมวิจัย สัมโพชฌงค์ สัมมาทิฏฐิ ย่อมสูงขึ้นๆ ลึกซึ้งขึ้น

เมื่อครบองค์แห่งมรรค จึงจะเห็นความจริง เป็นสัมมาญาณ เพราะมี สัมมาวิมุติ เป็นตัวจริง ที่ให้เรารู้ ให้เราเห็น ตามของจริง ที่เป็นจริง ชื่อว่า วิมุติญาณทัสสนะ

สัมมาทิฏฐิ สูงสุด จึงคือ ญาณทัสสนวิเศษ ด้วยประการ ฉะนี้

30 ตุลาคม 2527

คาถาธรรม ๘ / คาถาธรรม ๙ / คาถาธรรม ๑๐